Wakacje już dawno się skończyły. Dzieci wróciły do szkoły. Większość osób zapomniała już dawno o urlopie, ale w poniedziałek mija ostatni dzwonek by udzielić pracownikom zaległego urlopu wypoczynkowego.
Zacznijmy jednak od początku…
Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, odpowiednio w wymiarze 20 dni jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat albo 26 dni jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu. Natomiast pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.
Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów, który ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Natomiast jeżeli zakładowa organizacja związkowa działająca u pracodawcy wyraziła na to zgodę albo gdy u pracodawcy nie działają związki zawodowe, to wówczas pracodawca nie ustala planu urlopów, a terminy urlopów ustala po porozumieniu z poszczególnymi pracownikami.
Natomiast jeśli pracownik nie wykorzysta urlopu w terminie ustalonym jak powyżej to pracodawca powinien tego urlopu udzielić pracownikowi najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego. Powyższa regulacja nie dotyczy urlopu na żądanie.
W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Zatem urlop wypoczynkowy, z uwagi na cel jakiemu służy, powinien być udzielany w naturze, dotyczy to również urlopu zaległego.
A co jeśli to pracownik z uporem odmawia złożenia wniosku urlopowego?
Na pomoc przychodzi nam bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, które choć często wydane jeszcze w poprzednim stanie prawnym, gdzie urlopu zaległego należało udzielić do końca pierwszego kwartału, pozostaje jak najbardziej aktualne.
Z przepisu art. 168 k.p. wynika obowiązek pracodawcy udzielenia pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego w terminie w przepisie tym określonym, a udzielenie urlopu we wskazanym terminie nie wymaga od pracodawcy uzyskania zgody pracownika i jest dla niego wiążące. Pracodawca może więc w czasie udzielonego urlopu nie dopuścić pracownika do pracy, a przejawiana przez pracownika gotowość do pracy nie może prowadzić do nabycia ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy [1].
Ustawodawca zapewnia w ten sposób normatywnie określoną gwarancję urlopu wypoczynkowego, który – żeby spełniał swą właściwość – musi być udzielany w czasie sprzężonym relewantnie z procesem pracy – najlepiej w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo (art. 161 k.p.), a jeżeli było to niemożliwe, to najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego (art. 168 k.p.).
Prawo do urlopu wypoczynkowego określone jest przepisami o charakterze bezwzględnie obowiązującym i to w odniesieniu do obu stron stosunku pracy. Pracodawca jest zobowiązany do udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego w określonym rozmiarze i terminie określonym według ustalonych zasad, a z drugiej strony pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu (por. art. 152 § 2 k.p.) i nie może odmówić wykorzystania urlopu udzielonego zgodnie z przepisami prawa pracy [2].
Pracodawca musi faktycznie umożliwić skorzystanie z wypoczynku…
Zdaniem Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości, iż o braku przesłanki prawa do ekwiwalentu określonego w art. 171 § 1 k.p. jaką jest niewykorzystanie przysługującego urlopu, nie świadczy jeszcze sam przez się fakt wyznaczenia urlopu przez pracodawcę. Istotne jest bowiem ustalenie, czy pracownik faktycznie z urlopu udzielonego w wyznaczonym przez pracodawcę terminie skorzystał, czy też zachodziły okoliczności usprawiedliwiające odmowę lub uniemożliwiające korzystanie z urlopu (np. niemożliwość przekazania obowiązków osobie, która miała danego pracownika zastąpić podczas urlopu). Nie można czynić zarzutu nadużycia prawa pracownikowi żądającemu ekwiwalentu za zaległy urlop wypoczynkowy (art. 8 k.p. w związku z art. 171 § 1 k.p.), jeżeli nie miał możliwości skorzystania z urlopu udzielonego mu przez pracodawcę w terminie określonym w art. 168 k.p.[3].
Z drugiej strony…
Nieudzielenie pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego, nie uprawnia pracownika do rozpoczęcia po tym terminie urlopu bez zgody pracodawcy, a przez to zawiadomienie pracodawcy o rozpoczęciu zaległego urlopu wypoczynkowego nie usprawiedliwia nieobecności pracownika w pracy. Zatem pracownik nie może samodzielnie zdecydować o wykorzystaniu urlopu zaległego bez zgody pracodawcy. Do udzielania urlopu zaległego mają bowiem zastosowanie ogólne reguły, zgodnie z którymi wniosek urlopowy pracownika jest brany przez pracodawcę pod uwagę, ale nie jest dla niego wiążący (poza przypadkami określonymi w art. 163 § 3 i 205 § 3 k.p.). Pracodawca może wniosek uwzględnić, jeżeli urlop we wskazanym czasie nie koliduje z koniecznością zapewnienia normalnego toku pracy. W tym znaczeniu, realizacja prawa pracownika do wypoczynku jest korygowana potrzebami pracodawcy i koniecznością obecności pracownika w zakładzie pracy.
Powyższe potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 2008 r., w którym Sąd wskazuje, że prawo do urlopu i wykorzystanie urlopu w danym roku kalendarzowym lub najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego (obecnie do 30 września roku następnego) nie może być realizowane w sposób dowolny bez uzgodnienia z pracodawcą [4].
Pracownik, który nie czekając na rozpoznanie jego wniosku urlopowego, samowolnie opuszcza pracę, narusza poważnie warunki stosunku pracy, co uzasadnia jego niezwłoczne rozwiązanie przez pracodawcę. Takie zachowanie może być uznane nawet w niektórych sytuacjach za ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p. [5]
A co z tym urlopem na żądanie?
Z uwagi na to, że regulacja dotycząca urlopu zaległego przewidziana w art. 168 k.p. nie dotyczy urlopu na żądanie, dominuje w doktrynie i orzecznictwie stanowisko, iż zastrzeżenie zawarte na końcu art. 168 k.p. oznacza, że niewykorzystany urlop na żądanie staje się w kolejnym roku kalendarzowym „zwykłym” urlopem, którego wykorzystanie na ogólnych zasadach może nastąpić również po 30 września roku następnego. Można oczywiście odnaleźć również inne stanowisko, a mianowicie, że końcówka przepisu art. 168 k.p. oznacza, iż urlop na żądanie w razie jego niewykorzystania w roku, w którym się należał, z dniem 1 stycznia kolejnego roku staje się zwykłym, zaległym urlopem wypoczynkowym, który powinien być wykorzystany do końca września roku następnego. Należy w tym miejscu dodać, że analogiczną do wyżej przedstawionej wykładnię przyjęła PIP, stwierdzając, że pracodawca nie może domagać się wykorzystania „zaległego” urlopu na żądanie w terminie wskazanym przez art. 168 k.p. Urlop ten z końcem roku kalendarzowego traci swój specyficzny charakter i staje się urlopem „zwykłym”. Dni niewykorzystanego urlopu na żądanie mogą być więc udzielane pracownikowi w kolejnym roku, w dowolnym terminie przez niego wskazanym, również łącznie z dniami „zwykłego” urlopu wypoczynkowego, przysługującego za kolejny rok kalendarzowy.
Sankcje za przekroczenie terminu
Kończąc niniejszy artykuł należy wspomnieć jeszcze o tym, że pracodawca nie udzielając pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego najpóźniej do 30 września roku następnego, narusza przepis o udzielaniu urlopów wypoczynkowych, a tym samy popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika, które jest zagrożone karą grzywny od 1000 do 30 000 zł.
1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2003 r., I PK 403/02, OSNP 2004/18/310
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 r., I PK 124/05, M.P.Pr. 2006/3/119
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., II PK 313/07, OSNP 2009/17-18/229
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 88/08, M.P.Pr. 2009/4/196-200
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1980 r., I PRN 136/80, LEX nr 14566
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
