W ostatnim czasie pytanie dotyczące możliwości pracy zdalnej podczas odbywania izolacji w warunkach domowych pojawia się coraz częściej w przestrzeni publicznej. Wynika to w dużej mierze z faktu, że płatnicy składek i ubezpieczeni mają od 24 października 2020 r. dostęp do danych o kwarantannie lub izolacji domowej na portalu Platformy Usług Elektronicznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Podstawą wypłaty świadczeń chorobowych osobie, która została poddana kwarantannie lub przebywa na izolacji domowej jest informacja o tym fakcie w systemie informatycznym Centrum e-Zdrowia (system EWP). ZUS pozyskuje dane z tego systemu i udostępnia je płatnikom składek na ich profilach na portalu PUE ZUS. Powyższe siłą rzeczy uwidoczniło skalę ilości osób poddanych kwarantannie i izolacji, o czym pracodawcy są obecnie bezpośrednio informowani. Czy zatem praca zdalna podczas izolacji jest możliwa? Czy wykonywanie obowiązków służbowych w okresie izolacji domowej niesie za sobą ryzyko (dla pracownika i pracodawcy)?

Kwestia możliwości pracy zdalnej podczas kwarantanny i izolacji została poruszona już w ramach alertu prawnego naszej Kancelarii. Z przejrzystymi i praktycznymi dla pracodawcy i pracownika schematami postępowania w tych sytuacjach, jak i w zakresie dodatkowego zasiłku opiekuńczego, zapoznać możecie się na stronie Kancelarii Ostrowski i Wspólnicy: (Alert prawny COVID-19: Kwarantanna, praca zdalna, zasiłki dla rodziców – praktyczne rozwiązania). Niemniej jednak kwestia pracy zdalnej podczas izolacji domowej wymaga szerszego spojrzenia i głębszego wyjaśnienia.

Kwarantanna a izolacja:

W pierwszej kolejności, odpowiadając na tytułowe pytanie, nie sposób nie przywołać definicji kwarantanny i izolacji.  Art. 2 ustawy ostawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r. zawiera definicję tych pojęć:

• izolacja – odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby;
• izolacja w warunkach domowych – odosobnienie osoby chorej z przebiegiem choroby zakaźnej niewymagającej bezwzględnej hospitalizacji ze względów medycznych w jej miejscu zamieszkania lub pobytu, w celu zapobieżenia szerzenia się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych;
• kwarantanna – odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych.

Zasadniczą kwestią jaka brana musi być pod uwagę przy ocenie możliwości wykonywania pracy zdalnej podczas izolacji jest różnica pomiędzy karawaną a izolacją (również tą w warunkach domowych). Kwarantannie poddawana jest bowiem osoba zdrowa, która jest narażona na zakażenie. Decyzję o izolacji bądź izolacji w warunkach domowych podejmuje się w stosunku do osoby chorej (zakażonej COVID-19).

Możliwość pracy zdalnej na izolacji:

Co prawda obecnie nie wyklucza się wprost możliwości pracy zdalnej podczas izolacji, niemniej jednak oficjalne stanowisko w tej kwestii nie zostało przedstawione zarówno przez ZUS jak i Ministerstwo. Z pewnością zdalnie mogą (i powinny jeżeli jest to możliwe) pracować osoby zdrowe, jak i osoby zdrowe przebywające na kwarantannie. W zakresie możliwości pracy podczas izolacji przepisy jednak milczą. Oczywiście zrozumianym jest, że osoby przechodzące bezobjawowo zakażenie COVID-19 chcą pracować, zwłaszcza by otrzymać za wykonaną pracę 100% wynagrodzenia zamiast 80%. Pracodawcy chcą także dopuszczać takich pracowników do pracy, aby zachować ciągłość swojej działalności. Niemniej jednak osoba na izolacji domowej jest osobą chorą o czym nie wolno zapominać.

W naszej ocenie nie bez przyczyny projektowany art. 4h ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID‑19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych,odnosi się do pracy zdalnej podczas obowiązkowej kwarantanny. Ustawodawca nadal milczy w kwestii pracy zdalnej podczas izolacji (pytanie czy świadomie chcąc nie dopuścić takiej możliwości…?)

Ryzyko pracy zdalnej na izolacji:

Dostrzegamy trzy zasadnicze ryzyka, dotychczas przemilczane w ogólnej dyskusji nad tym zagadnieniem.

I Możliwość utraty prawa do zasiłku chorobowego

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie z art. 6 ustawy  o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 r. (dalej ustawa zasiłkowa) na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy m.in.:

• w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
• wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;

Niemniej jednak obecnie, z uwagi na skalę epidemii, nie wydaje się tradycyjnych papierowych decyzji. Podstawą wypłaty osobie poddanej kwarantannie albo izolacji w warunkach domowych, za okres nieobecności w pracy z powodu obowiązku odbycia kwarantanny albo izolacji w warunkach domowych, świadczenia pieniężnego z tytułu choroby jest informacja w systemie, o objęciu tej osoby kwarantanną lub izolacją w warunkach domowych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych udostępnia bezpłatnie tę informację płatnikowi składek (pracodawcy) na profilu informacyjnym płatnika składek. (§ 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii z dnia 9 października 2020 r.) Zasadniczo zatem w przypadku izolacji domowej jak i kwarantanny pracownik uprawniony jest do zasiłku. O ile na kwarantannie przebywa osoba zdrowa, co do której możemy się spodziewać raczej braku objawów zakażenia COVID-19, o tyle stan osoby na izolacji domowej może ulec zmianie…

Pracodawcy posiadają obecnie wiedzę, którzy pracownicy przebywają na kwarantannie a którzy na izolacji. Nie da się tego „ukryć” przed pracodawcą. Pracownik przechodzący zakażenie bezobjawowo, chcąc pracować zdalnie nierzadko wnioskuje do pracodawcy o umożliwienie mu świadczenia pracy w tej formie. Niemniej jednak trzeba mieć na względzie ryzyko (pomijane w obecnej dyskusji publicznej). Stan zakażonego pracownika może ulec zmianie (niestety pogorszyć się), co w konsekwencji może mu uniemożliwić dalsze świadczenie pracy z domowego zacisza.

Dopuszczenie do pracy zdalnej w okresie izolacji może mieć dalekie konsekwencje w kontekście prawa do zasiłku chorobowego. Zgodnie z (niezmienionym) brzmieniem art. 17 ust 1  ustawy zasiłkowej: „Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.”

Tym samym nawet jeden dzień pracy zdalnej pracownika na izolacji może, w przypadku pogorszenia stanu zdrowia, pozbawić go prawa do zasiłku chorobowego za cały okres izolacji.  Trudno zatem w tym momencie przewidzieć jakie stanowisko w kontekście obowiązującego art. 17 przy rozstrzyganiu konkretnych przypadków zajmie ZUS.

II Obowiązek wykonania badań lekarskich

Wracając do definicji- osoba na izolacji to osoba chora. Trzeba zatem mieć na względzie treść  art. 229 § 4 kodeksu pracy.  „Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.”

Pracodawca obecnie posiada informację o izolacji w systemie.  W sytuacji gdy w ocenie pracownika jego stan zdrowia umożliwia pracę zdalną, pracodawca mając na względzie art. 229 § 4 kodeksu pracy powinien skierować pracownika na badania przed dopuszczeniem go do pracy zdalnej. Ponieważ nie może faktycznie tego zrobić, nie powinien dopuszczać do pracy zdalnej tego pracownika.

III Naruszenie przez pracodawcę zasad BHP

Dopuszczenie do pracy pomimo dwóch powyżej wskazanych ryzyk osoby chorej na Covid-19, może zostać także ocenione jako naruszenie zasad BHP przez pracodawcę.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pracodawca dopuszczając do pracy osobę, co do której wie, że jest chora ( a obecnie pracodawca posiada dostęp do informacji o izolacji w systemie) narusza przepisy BHP. Istnieje zatem ryzyko nałożenia grzywny za to wykroczenie od 1 tys. do 30 tys. zł.

Podejmując zatem decyzję o dopuszczeniu do pracy zdalnej pracownika przebywającego na izolacji domowej, obie strony stosunku pracy muszą być świadome ryzyk, które wskazano powyżej.  Być może w najbliższym czasie ustawodawca pochyli się na tym problemem. Warto także śledzić oficjalne wytyczne i stanowiska Ministerstwa oraz ZUS. Na chwilę obecną, o ile technicznie praca zdalna podczas izolacji może być możliwa, o tyle w praktyce przynieść może nieoczekiwane negatywne skutki.