Do pracowników, którzy sporadycznie prowadzą pojazd, niejako dodatkowo, obok głównych czynności, odnosi się § 4 ust. 4 pkt 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (obowiązywało do 19 lipca 2014 r.). Zgodnie ze wspomnianym przepisem, skierowanie w celu wykonania konsultacji okulistycznej oraz przeprowadzenia badania oceniającego widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia było obligatoryjne także w odniesieniu do osoby posiadającej prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, B+E, T, kierującej pojazdem w ramach obowiązków służbowych. Rozporządzenie to zostało jednak w 2014 r. zastąpione nowym aktem prawnym, który z kolei nie przewiduje takiego obowiązku.

Wobec tego, przepisy nie przewidują wprost kierowania „sporadycznych kierowców” na badania specjalistyczne przeznaczone dla kierowców. Jednak ocena ich stanu zdrowia i zdolności do kierowania pojazdem powinna odbywać się w ramach modelu badań lekarskich uregulowanych w art. 229 k.p. Zgodnie z art. 229 § 4a, wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Elementów treści wspomnianego skierowania nie znajdziemy w kodeksie pracy, ale uregulowano je w § 4 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Zgodnie z tym przepisem, skierowanie na badania profilaktyczne powinno zawierać opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Pojęcie stanowiska pracy znaleźć można w § 2 pkt 8 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Akt ten przez stanowisko pracy rozumie przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

Z kolei § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy stanowi, że o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku lekarz orzeka na podstawie:

• wyników przeprowadzonego badania lekarskiego oraz

• oceny zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika, występujących na stanowisku pracy.

Oceny zagrożeń, lekarz dokonuje na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Wskazane jest, aby lekarz uzupełnił informacje pracodawcy o spostrzeżenia z przeprowadzonych wizytacji stanowisk pracy.

Biorąc pod uwagę powyższe regulacje należy stwierdzić, że informacja o korzystaniu w ramach obowiązków służbowych z samochodu do wykonywania pracy powinna się w takim skierowaniu na badania profilaktyczne znaleźć, ponieważ jest istotną informacją związaną z występowaniem zagrożeń na stanowisku pracy[1]. Wynika to z faktu, że pracownik kierujący samochodem, nawet jeżeli jest to jedna z czynności związanych z wykonywaną pracą, narażony jest na wiele czynników szkodliwych i uciążliwych, które nie występowałyby, gdyby nie prowadził samochodu (np. stres, hałas, wibracje, zmienne warunki pracy). Nie ulega też wątpliwości, że czynność prowadzenia samochodu wymaga pełnej sprawności psychoruchowej[2]. W takiej sytuacji lekarz, na podstawie informacji uzyskanych od pracodawcy i zawartych w skierowaniu, określi zakres i częstotliwość badań profilaktycznych kierując się ponadto wskazówkami metodycznymi stanowiącymi załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia. Reasumując powyższe, stwierdzić należy, że kierując na badania profilaktyczne pracownika, który wykorzystuje samochód do celów służbowych, należy w skierowaniu umieścić informację w tym zakresie. Zakres i częstotliwość badań pracownika określa wyłącznie lekarz, a zasadność wykonywania badań okulistycznych bądź badań psychoruchowych nie podlega ocenie pracodawcy kierującego pracownika na badania profilaktyczne.

Zasadne jest więc przyjęcie, że lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne powinien mieć informacje o wszystkich czynnikach wymienionych w § 4 przywołanego rozporządzenia, w tym „opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach”, w czym mieści się także informacja o kierowaniu w ramach stosunku pracy pojazdem służbowym.

Dodatkowo, w literaturze podmiotu wskazuje się, że w skierowaniu na badania pracodawca powinien określić częstotliwość, z jaką pracownik korzysta z samochodu (np. raz w miesiącu, codziennie itp.)[3]. Podkreśla się, że tytuł prawny do samochodu, tj. prywatny, służbowy nie ma znaczenia dla opisu stanowiska pracy i występujących na nim czynników szkodliwych i uciążliwych.

Należy wskazać, że art. 211 pkt 5 kodeksu pracy nakłada na pracownika obowiązek poddania się nie tylko okresowym i kontrolnym, ale także innym zaleconym badaniom lekarskim. Uprawnienie pracodawcy do skierowania pracownika na dodatkowe badanie lekarskie wynika także z tego, że to pracodawca odpowiada za przestrzeganie zasad bhp. Świadczenie pracy przez osobę niezdolną do jej wykonywania ze względu na stan zdrowia może skutkować wypadkiem przy pracy. Za takie zdarzenie odpowiedzialny byłby pracodawca, który nie podejmował żadnych działań zaradczych w okolicznościach wskazujących na zmianę stanu zdrowia pracownika, bądź zmianę okoliczności faktycznych (prowadzenie samochodu w związku z wykonywaniem czynności ze stosunku pracy)[4]. W tym kontekście wypowiedział się Sąd Najwyższy. W jednym z orzeczeń stwierdzono, że skierowanie pracownika na wymagane prawem badania lekarskie (art. 211 pkt 5 k.p.) nie może być potraktowane jako szykana ze strony pracodawcy i poszukiwanie pretekstu do zwolnienia pracownika, zwłaszcza gdy odmowa poddania się badaniu jest irracjonalna, godzi w jego osobisty interes, a pracodawcę naraża na odpowiedzialność związaną z dopuszczeniem do pracy na stanowisku narażającym na działanie substancji szkodliwych dla zdrowia, bez aktualnych badań lekarskich[5]. Właśnie z obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez pracodawcę oraz z zakazu dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, należy wyprowadzić konieczność zawarcia w skierowaniu na badania informacji o prowadzeniu samochodu w przypadku „sporadycznych kierowców”, dla których kierowanie pojazdem jest czynnością uboczną. Jest to również działanie asekuracyjne – w razie wystąpienia wypadku, pracodawca będzie miał zabezpieczenie, że dopuścił pracy do kierowania pojazdem tylko takiego pracownika, który nie miał co do tego przeciwwskazań. Jednakże, jak zostało wskazane, ostateczna decyzja co do przeprowadzenia takiego dodatkowego badania leży w gestii lekarza.

[1] Pismo Państwowej Inspekcji Pracy z 8 listopada 2012 r., sygnatura GNP – 433-023-159-1/12 (dostępne na: http://www.skarbowcy.pl/blaster/extarticle.php?show=article&article_id=14473). Za powyższym stanowiskiem opowiada się M. Rotkiewicz, Pracownik prowadzący pojazd służbowy, Legalis.

[2] Wyżej cytowane pismo PIP.

[3] B. Korczyńska, Badania pracowników używających prywatnych samochodów do celów służbowych, Legalis.

[4] Wyżej cytowane pismo PIP.

[5] Wyrok SN z 27 stycznia 2004 r., I PK 293/03.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa  oraz ma charakter wyłącznie  informacyjny. Stanowi  wyraz poglądów jego  autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.