Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dla wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie zawsze są obowiązkowe. Kiedy trzeba je płacić?

Spółka jednoosobowa

Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością może założyć nawet jedna osoba. W takiej sytuacji będzie ona objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Wynika to wprost z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością traktuje tak samo jak osobę prowadzącą pozarolniczą działalność. Obowiązek ubezpieczenia wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powiązany jest jedynie z posiadaniem przez niego takiego statusu prawnego, a nie z prowadzeniem działalności gospodarczej. [1]  Oznacza to, że jedyny wspólnik podlega ZUS od momentu wpisu do KRS nawet wtedy, gdy spółka nie prowadzi żadnej działalności.

Spółka wieloosobowa

Obowiązkiem ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego nie są natomiast objęci wspólnicy wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Z obowiązujących przepisów wprost wynika bowiem, że jedynie wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlega obowiązkowym ubezpieczeniom ZUS.

„Niemal jedyny wspólnik”

W świetle orzecznictwa sytuacja, w której wspólnicy dzielą się udziałami w spółce w taki sposób, że zachodzi duża dysproporcja (np. 99/100, 95/100, 85/100), została oceniona jako iluzoryczna, gdyż jeden wspólnik ma pozycję dominującą. Oznacza to, że taki wspólnik nie może być w niej zatrudniony na umowę o pracę i podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS jako jedyny wspólnik. Jak wskazują bowiem sądy, przyjęcie literalnej wykładni ustawy systemowej prowadzi do naruszenia zasady powszechności ubezpieczeń społecznych i konstytucyjnej gwarancji każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego. Wypełnieniem zaś tych gwarancji jest objęcie ubezpieczeniami społecznymi wspólnika dominującego – traktowanego na użytek prawa ubezpieczeń społecznych, jako jedynego udziałowca. [2]

Oznacza to,  że z sytuacją wspólnika iluzorycznego mamy do czynienia, gdy jeden ze wspólników ze względu na swoją pozycję w spółce, posiada w zasadzie całość uprawnień o charakterze korporacyjnym oraz majątkowym. Wnioski takie sądy wyprowadzają z umowy spółki i z praktyki działania spółek. W takiej sytuacji jeden wspólnik jest „niemal jedynym wspólnikiem”. Drugi wspólnik jest natomiast tzw. „wspólnikiem iluzorycznym”.

Wskazuje się, że wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który posiada część udziałów zapewniającą mu prawo do samodzielnego decydowania o wynikach zgromadzenia wspólników i niemal wyłączne prawo do zysku oraz który – wskutek pełnienia funkcji jednoosobowego zarządu – ma nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki, podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą. [3] Tym samym zostało wskazane kryterium „niemal jedynego wspólnika”, którym jest posiadanie przez takiego wspólnika w istocie wszystkich uprawnień korporacyjnych i majątkowych, czyli:

• uprawnienia do głosowania,
• prawo uczestnictwa w zgromadzeniach wspólników,
• uprawnienie indywidualnej kontroli,
• prawo zaskarżania uchwał,
• prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd,
• udział w zysku rocznym (dywidenda),
• prawo pierwszeństwa poboru oraz
• udział w masie likwidacyjnej spółki.

Co prawda można spotkać się z orzecznictwem, zgodnie z którym wyłącznie wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej. Nie będzie tak zatem w przypadku wspólnika spółki wieloosobowej (dwu-i więcej), nawet jeśli w konkretnych realiach faktycznych jeden ze wspólników, posiadający większościowy pakiet udziałów (wspólnik dominujący) w istocie skupia w swoich rękach całą wiązkę uprawnień o charakterze majątkowym oraz uprawnień o charakterze korporacyjnym w tej spółce. [4] Jednak istotny jest stan faktyczny, na podstawie którego takie orzeczenia zapadają. Przykładowo, do takich wniosków doszedł sąd w sytuacji, gdy we wszystkich spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością prezesem zarządu był mąż odwołującej i to on zarządzał działalnością spółek, podejmował przy tym samodzielnie wszelkie decyzje. To mąż odwołującej przygotowywał wszystkie dokumenty związane m.in. z podejmowaniem uchwał przez zgromadzenie wspólników, a odwołująca jedynie te dokumenty podpisywała. Ubezpieczona nie interesowała się wynikami finansowymi spółek, ani też prowadzoną przez spółki działalnością. Wszystkie sprawy w jej imieniu załatwiał mąż. Trudno zatem tu mówić o nieskrępowanej możliwości samodzielnego decydowania przez odwołującą się o bieżącej działalności spółki, co rodzi tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą.

[1] wyrok SA w Łodzi z dn. 19 grudnia 2018 r., sygn. akt III AUa 257/18

[2] wyrok SA w Katowicach z dn. 15 listopada 2018 r., sygn. akt III AUa 916/18

[3] wyrok SN z dn. 3 lipca 2019 r., sygn. akt II UK 24/18

[4] wyrok SA w Poznaniu z dn. 7 kwietnia 2022 r., sygn. akt III AUa 1313/20