„Nie można zwolnić nauczyciela religii z powodu cofnięcia misji kanonicznej w sytuacji, gdy większość jego pensum dydaktycznego służy nauce innego przedmiotu” głosi teza wyroku Sądu Najwyższego z dn. 3 lipca 2019 r., sygn. akt II PK 43/18. Co Sąd Najwyższy miał na myśli? Przekonajmy się!
Wyjaśnijmy pojęcia: pensum…
Wprawdzie pojęcie pensum tłumaczyliśmy już na naszym blogu (wpis z dn. 28 sierpnia 2018 r. pod tytułem „Pensum nauczycieli od 1 września 2018 r.”, https://www.laboratoriumprawapracy.ostrowski-legal.net/single-post/2018/08/28/Pensum-nauczycieli-od-1-wrze%C5%9Bnia-2018-r), to jednak dla przypomnienia – przez pensum należy rozumieć liczbę godzin zajęć dydaktycznych, które mają obowiązek realizować nauczyciele.
… i misja kanoniczna
Wyjaśnienia wymaga również czym jest misja kanoniczna. Wytłumaczenie znajdziemy w art. 12 ust. 3 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z dn. 28 lipca 1993 r., zgodnie z którym nauczyciele religii muszą posiadać upoważnienie (missio canonica) od biskupa diecezjalnego. Cofnięcie tego upoważnienia oznacza utratę prawa do nauczania religii. Kryteria wykształcenia pedagogicznego oraz forma i tryb uzupełniania tego wykształcenia będą przedmiotem uzgodnień kompetentnych władz państwowych z Konferencją Episkopatu Polski. Kompetencje mianowania i zwalniania katechetów należą zatem do biskupów diecezjalnych na mocy ogólnej władzy prawodawczej, jak i na podstawie prawa powszechnego. Uprawnienia takie wynikają przede wszystkim przepisów kodeksu prawa kanonicznego. Zadaniem biskupa diecezjalnego jest wydawanie norm, odnośnie do katechezy. Jednocześnie ordynariusz miejsca ma prawo usuwania (katechetów), ilekroć wymaga tego dobro religii lub obyczajów [1].
Misja kanoniczna oznacza zatem skierowanie do nauczania religii.
Stan prawny i dotychczasowe orzecznictwo
Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 6 ustawy z dn. 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela: stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Istotne, że w tym przepisie ustawodawca przyjął, że wymienione tam przyczyny powodują, że stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania „ulega rozwiązaniu”. Choć zatem przepis ten wymaga złożenia przez pracodawcę stosownego oświadczenia, to jednak nie daje mu równocześnie możliwości odstąpienia od złożenia tego oświadczenia. Rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn wymienionych w art. 23 ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela jest więc w istocie niezależne od woli pracodawcy, gdyż ustawa nie przewiduje jakichkolwiek odstępstw w tym zakresie [2]. Jednocześnie zarówno cofnięcie skierowania, jak i wygaśnięcie jego ważności ze względu na upływ czasu, na jaki zostało udzielone, będzie powodować utratę przez osobę, której skierowanie dotyczyło, uprawnień do nauczania religii. Stąd też wygaśnięcie skierowania do nauczania religii rodzi obowiązek rozwiązania przez szkołę stosunku pracy z nauczycielem mianowanym [3].
A jak to było w niniejszej sprawie?
Stan faktyczny
Piotr pracował w szkole od 2007 r. jako nauczyciel religii. Był nauczycielem dyplomowanym, zatrudnionym na podstawie mianowania. Początkowo swoją pracę wykonywał w pełnym wymiarze godzin, ale w kolejnych latach liczba godzin religii uległa stopniowemu zmniejszeniu. Dlatego zaproponowano mu, aby podjął się nauczania historii i wiedzy o społeczeństwie. Posiadał odpowiednie kwalifikacje, gdyż ukończył również studia podyplomowe w zakresie historii oraz posiadał przygotowanie pedagogiczne. W ciągu kolejnych lat liczba godzin religii zmniejszała się, za to rosła liczba godzin historii. I tak, w roku 2013 – 2014 (ostatnim roku pracy) miał 18 godzin historii tygodniowo pokrywających całe pensum, a religii nauczał w godzinach ponadwymiarowych (3 godziny w tygodniu).
Piotr był też od 2011 r. członkiem związku zawodowego, chronionym na podstawie art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
W okresie działalności związkowej popadł w konflikt z dyrekcją szkoły, wytykając jej różne nieprawidłowości. W tej sytuacji pracodawca postanowił zrezygnować z jego pracy jako katechety. Czynił zatem starania, by biskup cofnął jego misję kanoniczną. W tym celu dyrektor szkoły udała się osobiście do biskupa, zapewniając, że Piotr nadal pozostanie zatrudniony jako nauczyciel historii. Swoich zapewnień pracodawca jednak nie zrealizował. Kiedy w maju 2014 r. władze kościelne wycofały skierowanie, pracodawca wykorzystując sytuację, rozwiązał stosunek pracy z Piotrem.
Dyrekcja nie zwróciła się przy tym o zgodę do związku zawodowego. Zdaniem szkoły, w świetle przepisów Karty Nauczyciela, cofnięcie skierowania do nauczania religii obligowało pracodawcę do rozwiązania z takim nauczycielem stosunku pracy, bez względu na przysługującą pracownikowi ochronę związkową.
Postępowanie sądowe w sprawie
Piotr skierował pozew do sądu. Zażądał przywrócenia do pracy i wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia.
Sąd Rejonowy przyznał mu rację co do nieprawidłowości rozwiązania stosunku pracy. Stwierdził, że było ono tylko z pozoru zgodne z Kartą Nauczyciela. Piotr jako nauczyciel historii był bowiem chroniony, więc rozwiązanie stosunku pracy było nieprawidłowe. Sąd przyznał Piotrowi odszkodowania. Ze względu na konflikty z pracodawcą nie przywrócił go jednak do pracy.
Od tego wyroku apelację złożyły obie strony sporu. Jednak tylko apelacja Piotra została uwzględniona. Sąd Okręgowy uznał, że konflikt był spowodowany aktywnością związkową, a nie wykonywaniem pracy nauczyciela. Nie było zatem podstaw do zastosowania art. 45 § 2 kodeksu pracy. W efekcie, sąd drugiej instancji zmienił wyrok i Piotr został przywrócony do pracy. Na jego rzecz zostało również zasądzone wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy.
Powyższy wyrok został zaskarżony przez szkołę skargą kasacyjną.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy przyjął, że pensum wynikające z art. 42 Karty Nauczyciela decyduje o stanowisku zajmowanym przez nauczyciela. Wyjątkiem jest nauczyciel religii, którego status jest specyficzny. Wynika bowiem z Konkordatu. Taki nauczyciel wykonuje swoją pracę na podstawie imiennego skierowania do nauczania w danej szkole. Cofnięcie tego skierowania rodzi obowiązek rozwiązania stosunku pracy z takim nauczycielem.
W tym przypadku katecheta był jednocześnie nauczycielem historii. Na początku nauczanie tego przedmiotu było uzupełnieniem etatu. Później sytuacja się odwróciła – Piotr stał się nauczycielem historii, a nauczanie religii było tylko uzupełnieniem pensum. Innymi słowy, Piotr był nauczycielem szkoły realizującym nauczanie historii z pełnym wymiarem pensum. Zdaniem Sądu Najwyższego szkoła nie mogła rozwiązać z nim stosunku pracy, powołując się na brak misji kanonicznej. Nauczyciel religii stał się bowiem nauczycielem historii ze wszystkimi tego konsekwencjami. Rozwiązanie stosunku pracy dokonane było też wadliwie ze względu na okoliczność, że dotyczyło działacza związkowego, a więc pracownika szczególnie chronionego.
Podsumowując, jeżeli nauczyciel religii naucza innego przedmiotu, utrata misji kanonicznej nie może być podstawą do rozwiązania z nim stosunku pracy. Nie zwalnia to również pracodawcy z obowiązku uzyskania zgody związku zawodowego na rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem, jeżeli jest on działaczem szczególnie chronionym.
[1] wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dn. 23 marca 2018 r., sygn. akt III Pa 5/18
[2] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 24 października 2018 r., sygn. akt II PK 183/17
[3] ibidem
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
