Doczekaliśmy się – rządzący podjęli najwyraźniej prace nad implementacją Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, czyli tzw. dyrektywy o sygnalistach. Najwyższy czas – dyrektywa przewiduje obowiązek wdrożenia jej do polskiego porządku prawnego do dnia 17 grudnia 2021 r. Jedynie w przypadku podmiotów w sektorze prywatnym, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników, implementacja dyrektywy w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń powinna nastąpić do dnia 17 grudnia 2023 r. (uwaga – nie można wykluczyć, że polski ustawodawca zdecyduje się objąć te podmioty regulacją o sygnalistach już wcześniej).

Do tej pory docierały do nas niepokojące sygnały – Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii początkowo zapowiadało opublikowanie projektu ustawy w II kwartale roku, tak się jednak nie stało. Co więcej, na skutek sierpniowych zmian rządowych prace te przejęło Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej – jednak gdy kilka tygodni temu próbowaliśmy dowiedzieć się w tym Ministerstwie jaki jest aktualny stan prowadzonych prac, to jego pracownicy nie potrafili nam tej informacji udzielić, co gorsza odsyłając nas od jednego departamentu do drugiego. Tym samym wyglądało na to, że prace te „leżą odłogiem”, projektu ustawy w najbliższym czasie nie uświadczymy, podczas gdy przewidziany w dyrektywie termin implementacji (17 grudnia) nieuchronnie się zbliża. 

Dlatego z radością przyjęliśmy fakt pojawienia się w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów założeń do projektu ustawy implementującej przepisy dyrektywy. Przypomnę tylko, że dyrektywa reguluje ochronę osób dokonujących zgłoszenia lub ujawnienia informacji lub uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa, pracujących w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą. W skrócie chodzi o zapewnienie takim osobom ochrony przed działaniami odwetowymi tak, aby nie rezygnowały one z dokonywania takich zgłoszeń. Zgłoszenia te służą bowiem poprawie egzekwowania prawa. Dyrektywa w dużym zakresie określa tylko minimum tej ochrony, dając państwom członkowskim uprawnienia do zmiany tego zakresu, czy do doprecyzowania niektórych kwestii. Dlatego tak bardzo czekamy na choćby projekt ustawy, gdyż to z jego treści będziemy wiedzieli, jaki ostateczny kształt przyjmie regulacja dotycząca sygnalistów w Polsce.  

Póki nie ma projektu, pozostają nam jednak same założenia. A co z nich można wyczytać? Poniżej kilka istotnych informacji: 

1. Ustawa rozszerzy zakres przedmiotowy „naruszenia”, które sygnalista będzie mógł zgłosić/ujawnić w stosunku do tego określonego w dyrektywie. Przepisy chroniące osoby zgłaszające naruszenia będą miały zastosowanie nie tylko do naruszeń aktów prawa unijnego wskazanych w dyrektywie, ale także do wszystkich naruszeń prawa krajowego – w odpowiadających wymienionym w dyrektywie dziedzinach (tzn. zamówienia publiczne, usługi, produkty i rynki finansowe, zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwo produktów, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, ochrona radiologiczna i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, ochrona prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych). 

2.Organem właściwym do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych będzie Rzecznik Praw Obywatelskich. RPO będzie także udzielał informacji i wsparcia sygnalistom. Tu warto wyjaśnić, że dyrektywa przewiduje trzy kanały zgłaszania naruszeń: zgłoszenie wewnętrzne (w obrębie danego podmiotu), zewnętrzne (zgłoszenie informacji właściwym organom państwowym) i ujawnienie publiczne (np. podanie wiadomości do mediów). W zakresie zgłoszeń zewnętrznych dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do wyznaczenia organu właściwego do przyjmowania tego rodzaju zgłoszeń. Polski ustawodawca zdecydował, że organem tym będzie RPO. Jest to o tyle ciekawe, że w lipcu tego roku RPO – znając zamiary rządu w tym względzie – wyraził swoje stanowisko, że nie widzi możliwości przyjęcia takich zadań – z uwagi na przepisy ustawy o RPO oraz z uwagi na brak możliwości efektywnej realizacji zadań przez wystarczająco już obciążone RPO w przypadku braku dodatkowego finansowania. Widać jednak argumentacja RPO nie przekonała rządu do zmiany planów w tym zakresie.

3.Założenia do projektu ustawy precyzują też, że w przypadku sygnalistów świadczących pracę w oparciu o stosunek cywilnoprawny: 

• jednostronna czynność prawna obejmująca rozwiązanie tego rodzaju stosunku prawnego z powodu zgłoszenia będzie bezskuteczna, 
• sygnalista będzie miał prawo dochodzenia odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. 

4.W zakresie ochrony sygnalistów przed działaniami odwetowymi – w związku z dokonaniem zgłoszenia wyłączone zostaną:  

• możliwość nałożenia na sygnalistę odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez kogokolwiek, 
• możliwość wszczęcia lub prowadzenia wobec sygnalisty postępowania dyscyplinarnego,  

• możliwość wszczęcia lub prowadzenia wobec sygnalisty postępowania w przedmiocie zniesławienia lub naruszenia dóbr osobistych, 
• możliwość odmowy przyznania, ograniczenia lub odebrania uprawnienia, jak zezwolenia, koncesji lub ulgi, z powodu zgłoszenia. 

5.Również w zakresie tej ochrony wprowadzone zostaną sankcje: 

• bezskuteczności czynności prawnej obejmującej wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia, z powodu zgłoszenia, stosunku prawnego będącego podstawą świadczenia towarów lub usług, 
• nieważności postanowień umów o pracę i  innych aktów objętych prawem pracy oraz czynności cywilnoprawnych w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia. 

6.Wewnętrznej procedurze zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych nadany zostanie charakter wewnątrzzakładowego aktu prawnego. Jego treść będzie przedmiotem uzgodnień z zakładowymi organizacjami związkowymi albo przedmiotem konsultacji z przedstawicielami pracowników. 

7.Jednocześnie w regulaminie zgłoszeń wewnętrznych będzie mogło zostać postanowione, że na zasadach w nim określonych zgłoszenia wewnętrzne przyjmowane są również od innych osób (w szczególności byli pracownicy, osoby świadczące pracę na rzecz pracodawcy na innej podstawie niż stosunek pracy, akcjonariusze, wspólnicy, członkowie organu zarządzającego lub organu nadzoru, wolontariusze, stażyści oraz osoby świadczące pracę na rzecz podmiotów, z którymi pracodawca utrzymuje relacje gospodarcze). 

Tyle konkretnych informacji, w pozostałym zakresie założenia powtarzają w zasadzie wymogi z dyrektywy. Nadal czekamy zatem na projekt ustawy, który – mamy nadzieję – da nam odpowiedź na wątpliwości, które pozostają po zapoznaniu się z dyrektywą. Natomiast w międzyczasie warto zapoznać się z podstawami regulacji dotyczącej ochrony sygnalistów, które wynikają z samej dyrektywy. Dlatego niebawem na naszym blogu ukaże się pierwszy z cyklu wpisów na ten temat.