Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE. Dyrektywa ustanawia minimalne wymagania mające na celu osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy przez ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunami godzenia życia zawodowego z rodzinnym. W tym celu przewiduje dodatkowe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego.

Nowa regulacja wydłuża urlop rodzicielski z 32 do 41 tygodni (a w przypadku porodu mnogiego z 34 do 43 tygodni). Urlop rodzicielski w nowym wymiarze nadal przysługiwać będzie łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka. Jednak każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z tego wymiaru. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka. Jest to tak zwana nieprzenoszalna część urlopu rodzicielskiego. Niniejsze rozwiązanie wprowadzono, aby zachęcić ojców do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, a jednocześnie utrzymać prawo każdego z rodziców do co najmniej czterech miesięcy urlopu rodzicielskiego. Obecnie bowiem większość ojców nie korzysta z prawa do urlopu rodzicielskiego lub przekazuje znaczną część uprawnień do swojego urlopu matkom. Rozwiązanie to również promuje i ułatwia powrót matek na rynek pracy po okresie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.

A co w przypadku, pracowników już korzystających z urlopu rodzicielskiego, albo którzy już złożyli wniosek? Ustawa przewiduje w tym zakresie szereg przepisów przejściowych.

Do pracownika, który w dniu wejścia w życie ustawy (26 kwietnia 2023 r.) będzie korzystał z urlopu rodzicielskiego udzielonego na podstawie tzw. długiego wniosku (składanego nie później niż 21 dni po porodzie albo po przyjęciu na dziecka wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania) będą zastosowanie miały dotychczasowe zasady korzystania z urlopu rodzicielskiego.

Również pracownik, który w dniu wejścia w życie ustawy będzie korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie tzw. odrębnego wniosku (składanego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu) będzie korzystał z tego urlopu na dotychczasowych zasadach. Taki pracownik będzie uprawniony do nowego, wyższego wymiaru urlopu rodzicielskiego zwiększonego o 9 tygodni w stosunku do obecnego stanu prawnego.

Pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie ustawy będą korzystali z urlopu rodzicielskiego albo jego części będą uprawnieni także do nieprzenoszalnej 9 tygodniowej części urlopu rodzicielskiego.

Do pracownika – rodzica dziecka, który do dnia 26 kwietnia 2023 r. złożył wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego albo jego części (zarówno tzw. długi wniosek, jak i tzw. odrębny), ale nie rozpoczął korzystania z tego urlopu w tym dniu, będą miały zastosowanie nowe przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego. Pracodawca będzie zwracał pracownikowi wniosek w celu jego zmiany i ponownego złożenia pracodawcy w terminie 7 dni. Termin złożenia wniosku zostanie zachowany. Jeżeli pracownik nie złoży ponownie wniosku, będzie korzystał z urlopu zgodnie z pierwotnym wnioskiem.

Natomiast pracownik, który w dniu wejścia w życie ustawy będzie jeszcze uprawniony do wykorzystania w późniejszym terminie, a więc do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat części urlopu rodzicielskiego w wymiarze maksymalnie 16 tygodni także będzie uprawniony do tego nowego wyższego wymiaru urlopu i nieprzenoszalnej 9 tygodniowej jego części.

Ustawa wychodzi również naprzeciw oczekiwaniom pracowników – rodziców, którzy byliby poszkodowani przez późniejsze wdrożenie postanowień dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Dlatego pracownik, który w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego już w wyższym wymiarze. Do takiego pracownika stosowane będą:

1) art. 182(1a) § 4 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą, z którego wynika, że każdemu z pracowników – rodziców dziecka, przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru ww. urlopu (41 albo 43 tygodni). Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodzica dziecka,

2) art. 182(1a) § 5 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą, z którego wynika, że skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka urlopu, o którym mowa wyżej.

Szczególna regulacja jest przewidziana tutaj dla takiego pracownika, ale będącego rodzicem dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. Będzie miał prawo do skorzystania z części urlopu rodzicielskiego w wymiarze różnicy między wymiarem urlopu rodzicielskiego określonym w art. 182(1a) § 2 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą (tj. 65 albo 67 tygodni), a wymiarem urlopu określonym w art. 182(1a) § 1 Kodeksu pracy w brzmieniu obecnym (tj. 32 alb 34 tygodni).