Do rządowego wykazu prac został wpisany projekt ustawy przygotowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, która ma przyznać Państwowej Inspekcji Pracy nowe uprawnienia. Wśród tych uprawnień najwięcej kontrowersji budzi przyznanie PIP kompetencji do stwierdzania istnienia stosunku pracy w sytuacji, kiedy zawarto umowę cywilnoprawną (np. umowę zlecenia) w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę. Zgodnie z planem projekt ustawy ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów (i skierowany do Sejmu) do końca 2025 roku. Stanowi on realizację kamieni milowych zawartych w Krajowym Planie Odbudowy (KPO).

Przekształcenie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę

Kluczowym uprawnieniem, jakie ma otrzymać Państwowa Inspekcja Pracy, ma być uprawnienie do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych (np. umów zlecenia) w umowy o pracę.

Aktualnie w przypadku stwierdzenia, że stosunek prawny w oparciu o umowę cywilnoprawną nosi cechy stosunku pracy, PIP może jedynie skierować do pracodawcy wystąpienie lub wydać polecenie w sprawie zmiany charakteru umowy, uruchomić procedurę wykroczeniową (kara grzywny) lub wnieść do sądu pracy powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Zatem jedynie sąd pracy może obecnie ustalić istnienie stosunku pracy pomiędzy stronami.

Ministerstwo wskazuje, że te uprawnienia PIP nie są efektywne na tyle, by można było w sposób skuteczny przeciwdziałać naruszeniom w zakresie doboru formy zatrudnienia. Dlatego planowane jest wprowadzenie skuteczniejszego mechanizmu przeciwdziałania tym naruszeniom, którym ma być właśnie przyznanie PIP kompetencji do stwierdzania stosunku pracy, w sytuacji, kiedy zawarto umowę cywilnoprawną (np. umowę zlecenia) w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę.

Zatem sprawa ustalenia stosunku pracy nie będzie już musiała być kierowana – jak obecnie – do sądu, lecz sam okręgowy inspektor pracy wyda decyzję stwierdzającą istnienie stosunku pracy. Od takiej decyzji będzie przysługiwało odwołanie do sądu pracy. Decyzja będzie jednak podlegała natychmiastowemu wykonaniu w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy (m.in. urlopy, wynagrodzenie za nadgodziny, inne uprawnienia pracowników). W zakresie pozostałych skutków (podatkowych czy ZUS) decyzja będzie podlegała wstrzymaniu do dnia upływu terminu na wniesienie odwołania, a w przypadku wniesienia odwołania do dnia przekazania odwołania do sądu pracy.

Jakie jeszcze uprawnienia otrzyma PIP?

Oprócz ww. uprawnienia, wzmocnienie PIP ma nastąpić przez:

1. umożliwienie PIP wymiany informacji i danych z ZUS i Krajową Administracją Skarbową na potrzeby prowadzonych kontroli (obecnie podczas kontroli PIP nie dysponuje wystarczającymi danymi i informacjami, którymi dysponują ZUS i KAS),
2. wprowadzenie możliwości przeprowadzania przez PIP kontroli zdalnych i wykorzystania urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie czynności kontrolnych na odległość, wprowadzenie postaci elektronicznej dokumentacji sporządzanej podczas kontroli, w szczególności protokołów kontroli,
3. sporządzanie przez Głównego Inspektora Pracy rocznych i wieloletnich programów kontroli opartych na analizie ryzyka,
4. co najmniej dwukrotne zwiększenie maksymalnej wysokości grzywny, jaką PIP może nałożyć w postępowaniu mandatowym (bez kierowania wniosku do sądu) – obecnie jest to co do zasady 2.000 zł z pewnymi wyjątkami.

Podsumowanie

W związku z nadchodzącymi zmianami podmioty współpracujące ze zleceniobiorcami i innymi osobami wykonującymi pracę w oparciu o inne formy współpracy,  powinny z wyprzedzeniem przeanalizować zawarte umowy cywilnoprawne i sposób faktycznego wykonywania pracy, aby upewnić się, że nie noszą one cech stosunku pracy. W praktyce oznacza to konieczność audytu dotychczasowych form zatrudnienia, czy dostosowania procedur kadrowych, by ograniczyć ryzyko wydania przez PIP decyzji stwierdzających istnienie stosunku pracy. Dzięki temu możliwe będzie uniknięcie nagłych i kosztownych konsekwencji decyzji PIP.