Do 30 czerwca tego roku wymienieni w przepisach antykryzysowych płatnicy składek mogli złożyć do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) wniosek o zwolnienie z opłacania składek za okres od marca do maja 2020 r. (jeżeli płatnik korzysta z ulgi na start albo osiągnął wyższy przychód i niski dochód – za kwiecień i maj). Zwolnienie dotyczy składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zwolnieniu ze składek podlegały wyłącznie należności nieopłacone. Haczyk w tym, że przez nieopłacone składki ZUS rozumie te składki, które nie zostały pokryte z nadpłaty. Nienależnie opłacone składki podlegają bowiem zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych składek. Wyjątek dotyczy jedynie sytuacji, gdy płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek. Wobec powyższego składki, które rozliczane są nadpłatą, nie podlegały zwolnieniu z obowiązku opłacenia, a płatnicy utracili kwoty nadpłat.

Tylko za marzec 2020 r. przysługiwało zwolnienie z obowiązku opłacenia składek wynikających z deklaracji rozliczeniowej w pełnej należnej wysokości, nawet gdy składki zostały już opłacone. Wynikało to z przepisów wprowadzonych w tarczy antykryzysowej 2.0. Na podstawie tej ustawy wprowadzono bowiem zasadę, zgodnie z którą zwalnia się z obowiązku opłacenia należności z tytułu składek wykazanych w deklaracji rozliczeniowej za marzec 2020 r. także wówczas gdy należności te zostały opłacone. Opłacone należności z tytułu składek podlegają zwrotowi na zasadach określonych w art. 24 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Dlatego jeżeli płatnik złożył wniosek o zwolnienie ze składek za kwiecień – maj i jednocześnie opłacił składki za te miesiące (albo istniała nadpłata), mógł złożyć (elektronicznie lub w postaci papierowej pocztą lub osobiście w placówce ZUS) wniosek o zwrot nadpłaconych środków najpóźniej przed upływem terminu ich opłacenia.
Niemniej jednak niektórzy płatnicy z różnych względów nie zgłosili się po zwrot nadpłaconych składek albo omyłkowo albo z powodu obaw opłacili składki za kwiecień i maj, choć wnioskowali o zwolnienie za te miesiące (bojąc się, że ich wnioski o pomoc z tarczy nie zostaną pozytywnie rozpatrzone, czy chcąc trzymać nadpłatę na koncie w obawie, by nie popaść w zaległość wobec ZUS).
W efekcie ZUS takim płatnikom zaliczył nadpłaty na poczet składek bieżących, czyli kwietniowych (lub majowych), a zwolnienie zastosował tylko do różnicy. W najgorszej sytuacji byli ci, których była nadpłata przekraczająca dwukrotność miesięcznych składek. ZUS zaliczył ją na poczet tych za kwiecień i maj. Tacy przedsiębiorcy nie otrzymali zatem pomocy z tego tytułu.
Z danych przedstawionych przez ZUS wynika, że na ponad 1.793 tys. złożonych wniosków o zwolnienie z opłacania składek 140 tys. płatników mogło utracić nadpłacone składki, które szacuje się nawet na kilkaset milionów złotych.

Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców pismem z dnia 8 lipca 2020 r. wystąpił do Prezes ZUS z oceną prawną w celu ochrony praw przedsiębiorców. Zdaniem Rzecznika zwolnienie z obowiązku opłacenia nieopłaconych należności składkowych miało charakter deklaratoryjny. Decyzja ZUS w tym zakresie potwierdza jedynie samą okoliczność zwolnienia, która nastąpiła już wcześniej, przed datą wymagalności składek. Brak jest uzasadnienia dla zaliczenia kwot nienależnie opłaconych składek na rzecz bieżących składek, gdyż te nie były wcześniej wymagalne. Rzecznik zwrócił również uwagę na obowiązek ZUS zawiadomienia o nadpłacie.
Również Krajowa Rada Doradców Podatkowych apelowała o konieczność zwolnienia z opłacania składek za miesiące kwiecień i maj 2020 r. mimo posiadania nadpłaty.

Powyższy apel spotkał się z pozytywnym odzewem. Prezes ZUS prof. Gertruda Uścińska przyznała: „Przeanalizowaliśmy sytuację związaną z pomocą w ramach tarczy antykryzysowej. Dlatego wyszliśmy z inicjatywą i przygotowaliśmy propozycję zmian przepisów tarczy. Zyskało to aprobatę i zmiany trafiły do parlamentu. Jeśli wejdą w życie w takim kształcie, jaki zaproponowaliśmy, więcej osób będzie mogło skorzystać ze zwolnienia z opłacania składek”.

Na posiedzeniu w dniu 24 lipca 2020 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług oraz niektórych innych ustaw, która w art. 10 ust. 1 wskazuje, że w przypadku złożenia do dnia 30 czerwca 2020 r. wniosku o zwolnienie z obowiązku opłacenia należności z tytułu składek, o których mowa w art. 31zo ustawy zmienianej w art. 4, w brzmieniu dotychczasowym, zwalnia się z obowiązku opłacenia należnych składek wykazanych w deklaracji rozliczeniowej za marzec, kwiecień i maj 2020 r., w wysokości określonej w art. 31zo, także wówczas, gdy składki te zostały opłacone lub na poczet tych składek Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaliczył z urzędu nienależnie opłacone składki. Opłacone składki lub zaliczone z urzędu nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi na zasadach określonych w art. 24 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zwolnieniu z obowiązku opłacenia podlegają należne składki wykazane w deklaracji rozliczeniowej za marzec, kwiecień i maj 2020 r. znane na dzień ponownego rozpatrzenia wniosku o zwolnienie z opłacenia składek (ust. 2).
Aktualnie ustawa została skierowana do Senatu. Po zakończeniu procesu legislacyjnego i podpisaniu przez Prezydenta przedmiotowy przepis wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

Proponowaną zmianę należy ocenić pozytywnie. Jeżeli Senat przyjmie projektowany przepis bez poprawek, płatnicy posiadający nadpłatę składek ZUS na swoim koncie płatnika będą mogli uzyskać pełne zwolnienie z ZUS za okres marzec – maj 2020 r. Najprawdopodobniej ZUS z urzędu (bez dodatkowego wniosku) rozpatrzy wnioski o zwolnienie z opłacania składek złożone w ustawowym terminie przez tych płatników, którzy jednocześnie posiadali nadpłatę lub dokonali płatności składek, chociaż wnioskowali o zwolnienie.