Odkąd Rząd ogłosił założenia Polskiego Ładu, w tym informację o planowanej zmianie w zakresie składki zdrowotnej polegającej na likwidacji jej odliczeń od kwoty naliczonego podatku i liczeniu w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą od dochodu wszyscy z niecierpliwością czekali na projekt ustawy. I tak 26 lipca 2021 r. stało się, pojawił się projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw, zawierający regulacje m.in. tym zakresie. Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie zasad wynikających z projektu nowej składki zdrowotnej, a więc wyjaśnienie co oznacza, że podstawą wymiaru będą rzeczywiste dochody osiągane z prowadzonej działalności w miejsce stałej opłaty ryczałtowej z podziałem na trzy grupy w zależności od podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Ponadto przedstawiamy inne główne propozycje zmian.

Grupa 1. Składka zdrowotna osób prowadzących działalność gospodarczą opłacających podatek dochodowy na zasadach określonych według skali podatkowej, według 19% stawki podatku i opłacających podatek dochodowy z kwalifikowanych praw własności intelektualnej

Dochód będzie podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność pozarolniczą przez:

1. osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą,
2. osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
   1. w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
   2. z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,
3. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,
4. osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół,

opłacającą podatek dochodowy na zasadach określonych według skali podatkowej (art. 27 ustawy PIT), według 19% stawki podatku (art. 30c ustawy PIT) i opłacających podatek dochodowy z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (art. 30ca ustawy PIT). W tym przypadku dochód będzie ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu, taki ubezpieczony, wpłacać będzie składkę na ubezpieczenie zdrowotne. W trakcie roku składka na ubezpieczenie zdrowotne będzie wpłacana od dochodu ustalonego narastająco jako różnica między przychodem a kosztami uzyskania przychodów. Tak ustalony dochód będzie pomniejszany o sumę dochodów ustalonych za miesiące poprzedzające i o różnicę między sumą składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, zapłaconych od początku roku, a sumą składek odliczonych w poprzednich miesiącach. Dochód nie będzie pomniejszany o składki, które zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Podstawa wymiaru składki za dany miesiąc nie będzie mogła być również niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku kalendarzowym.

Roczne rozliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne nastąpi po zakończeniu roku. Jeżeli suma wpłaconych za poszczególne miesiące roku kalendarzowego składek na ubezpieczenie zdrowotne przez ubezpieczonego będzie wyższa od rocznej składki na ubezpieczenie zdrowotne ustalonej od rocznej podstawy, to ubezpieczonemu będzie przysługiwał zwrot kwoty stanowiącej różnicę między sumą wpłaconych za poszczególne miesiące roku kalendarzowego składek na ubezpieczenie zdrowotne a roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne ustaloną od rocznej podstawy.

Zwrot będzie następował na wniosek ubezpieczonego składany wyłącznie w formie dokumentu elektronicznego za pomocą profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS, w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo wykorzystując sposób potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępniony bezpłatnie przez ZUS w systemie teleinformatycznym. Wykluczona jest tym samym zwykła forma pisemna takiego wniosku. Taki wniosek będzie mógł być złożony do ZUS w bieżącym roku, w terminie miesiąca od upływu terminu do złożenia rocznego zeznania PIT, a więc w terminie miesiąca od dnia 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym (do końca maja). Dodatkowym warunkiem dokonania przez ZUS zwrotu powyższej kwoty będzie brak zaległości na koncie płatnika składek z tytułu składek pobieranych przez ZUS. Wniosek złożony po terminie pozostawiony będzie bez rozpoznania. Projekt nie daje odpowiedzi, czy w przypadku wniosku złożonego z uchybieniem ww. terminu składki można będzie potrącić z bieżącymi zobowiązaniami, czy wiązać się to będzie z utratą prawa do żądania zwrotu nadpłaconych kwot. ZUS dokona zwrotu nie później niż w terminie trzech miesięcy od upływu terminu do złożenia rocznego zeznania PIT. Tym samym ZUS będzie miał na zwrot nadpłat czas do końca lipca, niezależnie od tego czy wniosek zostanie złożony dopiero w kwietniu, czy już w lutym. Warto też zauważyć pewną nieścisłość. Z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (do której wciąż ma funkcjonować odwołanie) wynika bowiem, że nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku. Zgodnie z projektem w przypadku zwrotu dokonane rozliczenie rocznej podstawy wymiaru i należnych składek ma być ostateczne. Podatnik ma jednak prawo złożyć korektę PIT w ciągu pięciu lat po przekazaniu urzędowi skarbowemu błędnie wypełnionej deklaracji podatkowej. Okres ten liczy się od końca roku, w którym zostało złożone nieprawidłowo wypełnione zeznanie podatkowe. Dlatego powstaje wątpliwość, czy jeżeli ubezpieczony / podatnik później skoryguje roczne zeznanie PIT, to czy nie będzie już mógł ponownie wystąpić o zwrot nadpłaty składki? Odmowa zwrotu następować będzie natomiast w drodze decyzji wydanej przez ZUS, od której przysługiwać ma odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad dla postępowań w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Warto też zauważyć, że projekt nie przewiduje zmiany przepisu, zgodnie z którym zwrot nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne następuje na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tymi przepisami nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek. Ponadto ZUS zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia, albo opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia. Stosując te regulacje, nie ma mowy o miesięcznym terminie na złożenie wniosku o zwrot.

Termin zapłaty składki zdrowotnej pozostanie ten sam, czyli do 10. dnia następnego miesiąca dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie, albo do 15. dnia następnego miesiąca dla pozostałych osób, tj. dla osób fizycznych opłacających składkę również za pracowników. Tymczasem fakturę wystawia się nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru lub wykonano usługę. Tym samym ubezpieczony będzie musiał wyliczyć swój dochód, pomimo że może nie być w posiadaniu wszystkich dokumentów, na podstawie których może to zrobić.

Zapewne dlatego wprowadza się korektę podstawy wymiaru składek i należnej składki na ubezpieczenie zdrowotne wykazywanych w dokumentach rozliczeniowych za poszczególne miesiące danego roku kalendarzowego. Taka korekta będzie mogła być składana do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie później niż do końca drugiego miesiąca, licząc od upływu terminu do złożenia rocznego zeznania PIT.

Grupa 2. Składka zdrowotna osób prowadzących działalność gospodarczą opłacających ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Osoby prowadzące działalność gospodarczą wskazane w grupie 1 opłacające ryczałt od przychodów ewidencjonowanych będą opłacać miesięcznie składkę od miesięcznego przychodu z działalności gospodarczej pomniejszonego o kwotę opłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub odliczone od dochodu. W tym przypadku składka będzie obliczana w wysokości 1/3 stawki ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych zastosowanej przy opodatkowaniu tych przychodów.

Przewidziano także sposób ustalenia składki w przypadku osiągnięcia przychodów opodatkowanych różnymi stawkami ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. W takim przypadku ustalać się będzie kwoty stanowiące składowe podstawy wymiaru składki, stosując proporcję, w jakiej pozostawać będą poszczególne przychody. Tak ustalone kwoty pomniejszać się będzie o kwotę opłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe w proporcji, w jakiej pozostawać będą poszczególne przychody opodatkowane różnymi stawkami ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych w ogólnej kwocie przychodów, jeżeli składki nie zostaną zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub odliczone od dochodu.

Grupa 3. Składka zdrowotna pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą i współpracujących

Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą (np. wspólników spółek komandytowych opłacających podatek od zysków kapitałowych (art. 30a ustawy PIT)) i osób współpracujących stanowić będzie kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Tak ustalona wysokość składki zdrowotnej obowiązywać będzie od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku kalendarzowego.

Nowe obowiązki

Ubezpieczony znajdujący się w grupie 1, przekazywać będzie do ZUS informację o zastosowanych formach opodatkowania, oraz dochodzie stanowiącym podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w terminie obowiązującym do złożenia dokumentów rozliczeniowych – czyli do 10 dnia następnego miesiąca – dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie, albo do 15 dnia następnego miesiąca – dla pozostałych osób. Również ubezpieczony znajdujący się w grupie 3, będzie przekazywać do ZUS informację o zastosowanych formach opodatkowania (w terminie jak powyżej).

Ubezpieczony na żądanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, będzie zobowiązany przedstawić dokumenty potwierdzające formę opodatkowania go obowiązującą oraz wysokość przychodu lub dochodu z pozarolniczej działalności stanowiącego podstawę wymiaru składki, w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. ZUS będzie mógł żądać od ubezpieczonego dokumentów potwierdzających te informacje, jeżeli nie posiada tych informacji i nie może uzyskać do nich dostępu na podstawie odrębnych przepisów albo ma uzasadnione wątpliwości co do poprawności lub kompletności tych informacji.

Kontrola prawidłowości i rzetelności przekazanych danych

Ważne, że ZUS będzie też uprawniony do kontroli prawidłowości i rzetelności danych przekazanych przez płatnika składek dotyczących formy opodatkowania oraz wysokości przychodu lub uzyskiwanego dochodu na zasadach dot. kontroli wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. W tym celu ZUS będzie informować Szefa Krajowej Administracji Skarbowej o formie opodatkowania wykazanej w dokumentach przekazywanych do ZUS. Natomiast Szef Krajowej Administracji Skarbowej będzie informować ZUS o rozbieżnościach. Ponadto ZUS będzie uprawniony do występowania w indywidualnych sprawach do właściwego naczelnika urzędu skarbowego o przekazanie informacji potwierdzających formę opodatkowania, wysokość przychodu lub dochodu.

Szef Krajowej Administracji Skarbowej będzie również zobowiązany do przekazania ZUS informacji o zastosowanych stawkach ryczałtu w danym roku podatkowym najpóźniej z upływem dwóch miesięcy licząc od końca miesiąca, w którym upływa termin złożenia zeznania.

Inne zmiany dot. składki zdrowotnej

Jeżeli ubezpieczony prowadzić będzie więcej niż jedną pozarolniczą działalność, składka na ubezpieczenie zdrowotne będzie opłacana od sumy dochodów.

Warto też zauważyć, że obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego objęte zostaną również osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzeni, a więc np. członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Warto przy tym zauważyć, że w projekcie ustawy nie zostały przewidziane zmiany w katalogu osób objętych obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnemu i rentowemu.

Podsumowując, ustawodawca wyjaśnia, że zarówno pracownicy, ale i przedsiębiorcy będą ją płacić według stawki 9%, w wskutek czego wypychanie pracowników na umowy śmieciowe i oferowanie im umów cywilno-prawnych będzie mniej korzystne. Pomija jednak fakt, że zachęcanie do zakładania działalności gospodarczej poprzez dotacje z urzędu pracy stanowi jeden z instrumentów walki z bezrobociem, a zmiana zasad opłacania składki zdrowotnej znacznie zwiększy ciężar danin publicznoprawnych osób prowadzących działalność gospodarczą, co powodować zapewne będzie odejście od tej formy aktywności zawodowej lub podwyższanie wysokości wynagrodzenia/ceny za usługi świadczone na podstawie tych umów.