Chroniony przed rozwiązaniem stosunku pracy powinien być ten, kto nie lekceważy prawa i zasad współżycia społecznego. Czy naruszenie zasad współżycia społecznego może jednak niweczyć przywrócenie pracownika do pracy? Jak wówczas powinno przebiegać postępowanie sądowe? Na te pytania odpowiada Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 22 lutego 2018 r., sygn. akt II PK 356/16.
Stan faktyczny
Pracownik prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego został przywrócony do pracy na poprzednich warunkach. Jednak wydział, w którym powód był wcześniej zatrudniony, został zlikwidowany. Toteż pracodawca zaproponował inne stanowisko pracy (pracownik posiadał bowiem odpowiednie kwalifikacje). Strony wspólnie postanowiły, że przed umożliwieniem pracownikowi pracy na tym stanowisku, musi on nabyć doświadczenie praktyczne. Termin zakończenia szkolenia jednak się przedłużał, a pracownik kilkakrotnie oświadczył, że nie czuje się gotowy do podjęcia pracy na nowym stanowisku.
W tych okolicznościach pracodawca złożył wypowiedzenie zmieniające.
Postępowanie sądowe w sprawie
Sąd Rejonowy uznał za udowodniony fakt, że oświadczenie powoda, że nie jest jeszcze wyszkolony, aby samodzielnie pracować jako maszynista chłodniczy rzeczywiście miało miejsce. Jednakże nie udowodniono, aby pracownik naruszył obowiązki pracownicze w zakresie trwania szkolenia. Pracodawca szkoląc pracownika, powinien opracować program i oznaczyć czas szkolenia zakończony egzaminem tych umiejętności. Takiego jednak nie było. Podanie więc jako przyczyny przebiegu procesu szkolenia (do którego pracownik przystąpił w zakresie i miejscu określonym przez pracodawcę), niezakończonego egzaminem, nie może oznaczać, że zostały naruszone obowiązki pracownicze. Dodatkowo Sąd miał na uwadze okoliczność, że wypowiedzenia zmieniającego dokonano bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (z naruszeniem przepisu art. 32 ustawy o związkach zawodowych).
W efekcie Sąd Rejonowy przywrócił pracownika do pracy na poprzednich warunkach.
W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie wystąpiły okoliczności przemawiające za zasadnością wypowiedzenia zmieniającego. Fakt, że pracownik jest chronionym działaczem związkowym, nie może być pretekstem do traktowania go w sposób uprzywilejowany w stosunku do pozostałych. Jednocześnie pracodawca dołożył zaś starań, by umożliwić mu pracę na nowym stanowisku. Zachowanie pracownika i złożone przez niego oświadczenie o braku gotowości do samodzielnego podjęcia zatrudnienia na tym stanowisku świadczyło o lekceważącym podejściu do wykonywanej pracy i poleceń przełożonego oraz o nadużyciu przez niego ochrony związkowej. Trzeba też wziąć pod uwagę okoliczność, że dział, w którym mieściło się dotychczasowe stanowisko został zlikwidowany. Przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach nie było więc możliwe i oznaczałoby dokonanie pracownikowi kolejnego wypowiedzenia zmieniającego.
Sąd Okręgowy uznał za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa przywrócenie pracownika do pracy w sytuacji, gdy stanowisko, które pracownik zajmował, zostało już bowiem zlikwidowane, a sam pracownik, pomimo zaproponowania mu pracy na innym stanowisku, uchyla się od jej podjęcia.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną przez pracownika.
Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Sąd powziął bowiem wątpliwości, czy nieuzyskanie przez pracownika w wyznaczonym terminie umiejętności koniecznych do samodzielnej obsługi urządzeń chłodniczych było rzeczywistą przyczyną decyzji pracodawcy, czy też była nią chęć swoistego ukarania za prowadzoną działalność związkową. Ustalenie to ma znaczenie w kontekście wynikającej z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy działacza związkowego.
Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając apelację, oddalił ją w części dotyczącej przywrócenia pracownika. Zdaniem Sądu problem występujący w przedmiotowej sprawie sprowadza się do oceny zasadności uznania roszczenia o przywrócenie do pracy za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Okoliczności powołane w tym zakresie przez pracodawcę (likwidacja jego stanowiska, brak możliwości utworzenia na nowo stanowiska) zostały uznane przez Sąd odwoławczy za niewystarczające.
Skargę kasacyjną tym razem złożył pracodawca. W ocenie skarżącego o naruszeniu społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa (art. 8 k.p.) ma świadczyć konfliktowe i lekceważące zachowanie pracownika.
Zdaniem Sądu Najwyższego
Biorąc pod uwagę, że przepis art. 8 k.p. zawiera klauzulę generalną, to tylko całokształt okoliczności może uzasadniać jego zastosowanie. Wyrywkowa ocena nie pozwala uznać, że ww. przepis powinien niweczyć przywrócenie do pracy. Problematyka ta nie była jednak przedmiotem rozważań Sądów pierwszej i drugiej instancji. W rezultacie, w tym zakresie nie poczyniono ustaleń faktycznych.
Innymi słowy, pracodawca musi wykazać i udowodnić przed sądem fakty, które wskazują na to, że przywrócenie do pracy działacza związkowego, któremu wadliwie wypowiedziano umowę o pracę, stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego.
Dotychczasowe orzecznictwo
Do podobnych wniosków prowadzi dotychczasowe orzecznictwo. Przykładowo, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dn. 12 października 2017 r., sygn. akt I PK 300/ 16 „Zastosowanie art. 45 § 2 k.p. wymaga inicjatywy dowodowej pozwanego pracodawcy. Nie wystarczy zatem samo podnoszenie argumentów, które – w ocenie pracodawcy – powinny skłonić sąd do rozważenia zastosowania tego przepisu. Konieczne jest powołanie się na konkretne okoliczności (fakty) i dowody, z których one wynikają.” Podobnie w wyroku z dn. 3 października, sygn. akt II PK 237/16 Sąd Najwyższy stanął na stanowisku „W przypadku rozwiązania z naruszeniem prawa umowy o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej odwołanym na podstawie art. 203 § 1 lub art. 370 § 1 k.s.h. nie jest wyłączone roszczenie o przywrócenie do pracy. Nie oznacza to jednak, że każde takie roszczenie jest automatycznie zasadne.” I dalej „Stosowanie art. 8 k.p. pozostaje zatem w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy. Ocena, czy w konkretnym przypadku ma zastosowanie art. 8 k.p., mieści się w granicach swobodnego uznania sędziowskiego.”
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
