Do podstawowych obowiązków pracodawcy wynikających z kodeksu pracy należy między innymi zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenie systematycznych szkoleń pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 94 pkt 4 kodeksu pracy). Obowiązek pracodawcy został nie tylko podniesiony do rangi zasady prawa pracy (art. 15 k.p.), ale stanowi także treść art. 66 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym pracownik ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pełną odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa na terenie zakładu pracy ponosi pracodawca, jednak w przeważającej części przypadków nie ma on wystarczającej wiedzy do tego, aby pełnić samodzielnie funkcję służby BHP, powierzając obowiązki w tym zakresie wyznaczonemu pracownikowi lub firmie zewnętrznej specjalizującej się w tej dziedzinie. Kiedy jednak zachodzi obowiązek powołania służby BHP? Znaczenie ma tu liczebność załogi w danym zakładzie pracy. Kwestię tą reguluje zarówno kodeks pracy jak i Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. Zm.)

Zatrudnienie do 100 pracowników

Pracodawca zatrudniający do 100 pracowników może wykorzystać różne formy organizacyjne działania służby bhp:

• może zatrudnić pracownika lub kilku pracowników służby bhp. Ich liczbę w tym przypadku ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (art. 237^11a § 1 pkt 3 k.p.).
• może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy pod warunkiem, że spełnia on wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp, o których stanowi § 4 rozporządzenia w sprawie służby bhp, oraz jeśli ukończył szkolenie bhp dla służb bhp.
• może, zgodnie z art. 237¹¹ § 2 k.p. w przypadku braku kompetentnego pracownika, który spełniałby wskazane wyżej warunki, powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu spełniającym odpowiednie wymagania kwalifikacyjne (§ 4 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia w sprawie służby bhp)
• pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może także sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli zatrudnia do 10 pracowników albo zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Zatrudnienie powyżej 100 pracowników

Sytuacja zmienia się w momencie zatrudnienia setnego pracownika. Po stronie pracodawcy powstaje obowiązek powołania służby BHP. Co to oznacza? Pracodawca tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Powstaje obowiązek utworzenia wieloosobowej lub jednoosobowej komórki albo zatrudnienia w tej komórce pracownika służby bhp (§ 1 ust. 3 rozporządzenia w sprawie służby bhp). Musi to więc być już „własna” służba bhp składająca się z zatrudnionych pracowników służby. Pracodawca nie może w pełni outsourcingować zadań służby BHP do podmiotu zewnętrznego.

Co warto podkreślić, interpretując przepisy kodeksu pracy i rozporządzenia dot. służby bhp należy wskazać na brak w tym przypadku możliwości częściowego zatrudnienia pracownika w ramach służby BHP oraz jednocześnie na innym stanowisku w danym zakładzie pracy. W przypadku obowiązku tworzenia służby bhp (zatrudnienie od 100 pracowników) tworzy się służbę bhp a nie powierza się zadania służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Ta wyjątkowa możliwość nie znajdzie już zastosowania w przypadku przekroczenia liczby pracowników i obowiązku utworzenia służby (pracownicy służby nie mogą bowiem zgodnie z rozporządzeniem wykonywać innych zadań niż te na które wskazuje rozporządzenie- a więc zadań służby BHP).

Jak duża ma być służba bhp ?

Kwestia liczebności służby BHP została uregulowana w ramach Rozporządzenia. Liczbę pracowników służby bhp ustala pracodawca, biorąc jednak pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.

Niemniej jednak, przepisy nie dają pełnej swobody pracodawcy. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.

Czym zajmuje się służba BHP:

Służba BHP jest komórką pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i podlega bezpośrednio pracodawcy.

Do zakresu działania służby bhp należy między innymi:

• przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
• bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
• sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,
• zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,
• przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,
• udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
• udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków,
• prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
• doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą,
• doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
• współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników,
• współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi

Służba bhp jest uprawniona między innymi do:

• przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
• występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,
• występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
• niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,
• niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
• wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Kto może być członkiem służby BHP?

Rozporządzenie wskazuje, iż pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach:

• inspektorów,
• starszych inspektorów,
• specjalistów starszych specjalistów oraz
• głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy

Rozporządzenie ponadto określa kwalifikacje dla poszczególnych stanowisk w służbie BHP. Zasadniczo:

• inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,
• starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,
• starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
• głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp