8 kwietnia ruszył największy od 1993 r. strajk nauczycieli oraz pracowników administracji i oświaty w Polsce. Według danych Związku Nauczycielstwa Polskiego do strajku przyłączyło się 15 179 szkół, co stanowi aż 74% wszystkich szkół, przedszkoli, placówek i zespołów szkół. Co do zasady, wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Jak zatem strajk wpłynął na osiągane przez nauczycieli wynagrodzenie?
Wynagrodzenie wypłacane jest nauczycielowi miesięcznie z góry, a więc jeszcze przed świadczeniem pracy, lecz pod warunkiem, że pracownik będzie świadczył pracę w okresie, za który otrzymał z góry wypłatę wynagrodzenia. Przed spełnieniem świadczenia pracownik ma zatem tylko prawo do wypłaty wynagrodzenia, natomiast prawo do wynagrodzenia powstanie po wykonaniu pracy. Nastąpi to na koniec miesiąca, gdy okaże się, że świadczył pracę w należącym do niego rozmiarze [1].
Udział nauczyciela w legalnym strajku zwalnia go przejściowo od obowiązku świadczenia pracy Konsekwencją tego jest brak prawa do wynagrodzenia jako świadczenia wzajemnego za wykonywanie pracy wynikający z regulacji art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W okresie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy pracownik zachowuje bowiem prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Przepisy nie przewidują przy tym jakiegokolwiek uprawnienia do rekompensaty pieniężnej za okres strajku [2], a brak prawa do wynagrodzenia rozciąga się na wszystkie jego składniki [3].
Zdaniem Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie ww. przepis przesądza, że nie jest dopuszczalna wypłata wynagrodzenia za czas strajku tym pracownikom, którzy uczestniczyli w akcji strajkowej. Pracownicy, którzy decydują się na udział w strajku muszą liczyć się z konsekwencjami w postaci utraty prawa do wynagrodzenia za ten czas. Tym samym działania polegające na wypłacie wynagrodzenia za czas strajku pracownikom uczestniczącym w strajku lub też zamierzające do obejścia przepisu art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych należałoby uznać za działania niezgodne z prawem. Na analogicznym stanowisku stanęła Regionalna Izba Obrachunkowa w Łodzi.
W tym miejscu wypada jednak zauważyć, że związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Jednocześnie przepisy kodeksu pracy (stosowane w kwestiach nieuregulowanych w Karcie Nauczyciela) statuują legalną definicję prawa pracy przez wyliczenie jego źródeł. I tak, przymiot ten posiadają przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Innymi słowy, źródłem prawa są również ponadindywidualne porozumienia zbiorowe zawierane przez podmioty reprezentujące pracowników oraz pracodawców, jeżeli są oparte na podstawie ustawowej. Należą do niej układy zbiorowe pracy oraz inne porozumienia zbiorowe. Ustawowe oparcie posiadają m.in. porozumienia koncyliacyjne zawierane w sporze zbiorowym, porozumienie mediacyjne zawierane w sporze zbiorowym, porozumienie arbitrażowe zawierane w sporze zbiorowym, czy porozumienie strajkowe bądź postrajkowe zawierane w sporze zbiorowym.
Porozumienia strajkowe lub postrajkowe są zawierane albo w czasie trwania strajku, albo też kończą strajk lub akcję protestacyjną. Ustawa nie przewiduje dla nich oddzielnej podstawy prawnej w przepisach regulujących przebieg strajku. Nie jest to jednak konieczne do uznania ich za źródła prawa pracy [4]. Porozumienia zbiorowe mogą zostać zawarte na każdym etapie trwania sporu, również w czasie lub na zakończenie strajku bądź akcji protestacyjnej, i stosownie do okoliczności zaistniałych w konkretnym sporze będą one miały przymiot porozumienia koncyliacyjnego, jeśli do ich zawarcia doszło w toku bezpośrednich rokowań stron, albo porozumienia mediacyjnego, gdy zawarte zostały z udziałem mediatora. W obu przypadkach porozumienia te mają oparcie w ustawie [5]. Co więcej, odnaleźć można nawet stanowisko, zgodnie z którym postanowienia nieopartego na ustawie zbiorowego porozumienia prawa pracy stanowią dla pracowników źródło zobowiązań pracodawcy będącego stroną tego porozumienia, które jako korzystniejsze niż przepisy prawa pracy zostają objęte treścią indywidualnych stosunków pracy [6].
Oznacza to, że nie ma przeszkód, aby strony sporu w ramach porozumień przewidziały odpłatność za czas strajku. Na takim też stanowisku stanął Związek Nauczycielstwa Polskiego w komunikacie z dnia 10 kwietnia 2019 r. Zdaniem Związku nietrafne jest stanowisko jakoby art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych jednoznacznie przesądził, że nie jest dopuszczalne wypłacenie wynagrodzenia pracownikom za okres strajku. Przepis ten jest normą jednostronnie bezwzględnie obowiązującą. Odstępstwo od niej na korzyść pracownika jest zatem ważne i wywiera skutki.
Takie porozumienia jako źródła prawa pracy, nie mogą naruszać przepisów o dyscyplinie finansów publicznych, a zgodność z przepisami każdego należy oceniać indywidualnie. Ponieważ jednak w przypadku strajku przepis art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych odmawia prawa do wynagrodzenia, to prof. dr hab. Krzysztof Baran wskazuje, że bezpieczniej byłoby zatem, gdyby porozumienie, o którym mowa powyżej, stanowiło o świadczeniu rekompensującym utratę wynagrodzenia, a nie wynagrodzeniu [7].
W praktyce samorządy wskazują, że problem wypłaty nauczycielom wynagrodzenia za okres strajku rozwiążą poprzez wyższe dodatki do wynagrodzenia (nagrody, dodatki motywacyjne), czy dodatkowe zajęcia do wykonania. Ustalenie tego będzie należało do dyrektorów, gdyż to oni występują w imieniu pracodawcy, którym jest szkoła. Musi też być zgodne z obowiązującymi przepisami, w tym planem finansowego, czy regulaminem wynagradzania nauczycieli.
Gdyby jednak szkoły nie zdecydowały się na wypłatę wynagrodzenia za okres strajku, to od wynagrodzenia za pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Pracownik, który otrzymuje wypłatę wynagrodzenia z góry, musi się liczyć z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy (np. za czas udziału w strajku) [8].
Oznacza to, że możliwe jest dokonanie odliczenia z bieżącego wynagrodzenia kwoty wypłaconej w poprzednim terminie płatności. Istotne przy tym jest, że odliczenie dokonuje się w pełnej wysokości [9]. Jednocześnie odliczeniu mogą podlegać tylko kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności wynagrodzenia [10], a w konsekwencji odliczenie możliwe jest tylko w następnym, czyli najbliższym i kolejnym terminie płatności [11].
Powyższe oznacza, że nauczycielowi należy potrącić wynagrodzenie za okres strajku, które otrzymał w kwietniu tylko z wynagrodzenia za maj. Z wynagrodzeń za kolejne miesiące takie potrącenie nie jest już możliwe.
Sposób obliczania wynagrodzenia za czas strajku reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
W celu obliczenia wynagrodzenia, ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik w tym miesiącu był nieobecny w pracy z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą, i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia – miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu i otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.
[1] uchwała Sądu Najwyższego z dn. 8 grudnia 1994 r., sygn. akt I PZP 49/94
[2] Żołyński Janusz, Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Komentarz. Wzory pism
[3] Lewandowski Henryk, Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Komentarz, [w:] Prawo pracy
[4] Baran Krzysztof W. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV
[5] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 8 lipca 2014 r., sygn. akt I PK 312/13, wyrok Sądu Najwyższego z dn. 12 sierpnia 2014 r., sygn. akt I PK 14/14
[6] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 26 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 674/99
[7]https://tvn24bis.pl/z-kraju,74/mf-refundacja-wynagrodzenia-pracownikow-za-okres-strajku-jest-bezprawna,926127.html
[8] uchwała Sądu Najwyższego z dn. 8 grudnia 1994 r., sygn. akt I PZP 49/ 94
[9] Baran Krzysztof W. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV
[10] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 2 kwietnia 1996 r., sygn. akt I PRN 19/96
[11] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 12 kwietnia 1996 r., sygn. akt I PRN 32/96
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
