W dniu 4 czerwca 2019 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok w sprawie o sygn. akt III UK 150/18, w którym odniósł się do kwestii pracy o znacznej szkodliwości i uciążliwości przy elektronicznym monitorze jako pracy w szczególnych warunkach. Na kanwie powyższego wyroku pojawiło się jednak wiele artykułów, które mogą wprowadzać w błąd czytelników, gdyż wynika z nich, że już sama praca przed monitorem kineskopowym przed 2009 r. była pracą w szczególnych warunkach. Nie jest to jednak prawdą, gdyż zdaniem Sądu Najwyższego zasadnicze znaczenie przy kwalifikowaniu pracy w szczególnych warunkach ma to, czy praca była wykonywana przy obciążeniu wzroku i czy wymagała precyzyjnego widzenia. Obie te cechy powinny wystąpić kumulatywnie.
Po pierwsze należy podkreślić, że wyrok zapadł w indywidualnej sprawie, w której został ustalony następujący stan faktyczny: Pani była zatrudniona w latach 1988 – 2001 na niższych stanowiskach informatycznych. Jej praca polegała na programowaniu, czyli na śledzeniu ciągów znaków, przerw, liter i cyfr, wprowadzaniu ciągów znaków, testowaniu programów sprowadzającym się do obserwacji na monitorze dokumentów pod kątem uzupełnienia wszystkich pól, wyłapywaniu błędów i nieprawidłowych poleceń przez śledzenie poszczególnych wersów programu i wprowadzeniu ich poprawnie, ciągłej obserwacji monitorów celem sprawdzenia kodów wprowadzanych z klawiatury. Pisanie programów polegało na wpisywaniu kodów w konkretnym języku oprogramowania, wykonywaniu kompilacji w systemie i przygotowywaniu danych do testu, który weryfikował, czy programowanie zostało wykonane poprawnie. Wprowadzanie danych odbywało się w systemie cyfrowym. Przy porównywaniu wyników i przenoszeniu danych Pani ta pracowała na dwóch monitorach, porównując na nich dane. Przy przenoszeniu informacji kadrowo-płacowych wymagało to porównania danych około 11 tysięcy pracowników. Pani ta nigdy nie pracowała na dokumentach „papierowych” i nie wprowadzała danych kadrowo – płacowych „ręcznie” do systemu. Ponadto wykonywała ona pracę w trybie ciągłym, przed monitorem ekranowym, który wchodził w skład stacjonarnego zestawu komputerowego. Co istotne Pani wykonywała pracę przy obsłudze monitora ekranowego, w który wyposażone było jej stanowisko pracy. Były to monitory kineskopowe CRT. W monitorach kineskopowych obsługiwanych przez wnioskodawczynię w spornym okresie występował między innymi efekt migotania (tętnienia obrazu) oraz zjawisko odbić i olśnień, co prowadziło do szybszego zmęczenia oczu oraz znacznego obciążenia narządu wzroku. Monitory CRT charakteryzowały się mniejszą ostrością oraz czytelnością czcionki i szczegółów obrazu, co zmuszało do większego wytężania wzroku podczas pracy. Opisany szczegółowo przez tą Panią i świadków jej charakter pracy, jako pracy szczególnie obciążającej narząd wzroku i wymagającej precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, potwierdził również biegły z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz ergonomii w opinii wydanej w toku postępowania sądowego.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym sądy obu instancji doszły do bezspornego wniosku, że praca przy programowaniu, jego modyfikowanie, testowanie programów itp., są niewątpliwie pracami przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych szczególnie obciążającymi narząd wzroku, a nie pracami związanymi z posługiwaniem się komputerem. Tym samym w okresie zatrudnienia od 14 maja 1988 r. do 31 grudnia 2008 r. Pani wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu prace w warunkach szczególnych, określone pod pozycją 5 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zwanego dalej: rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego. W konsekwencji tego, Pani ta legitymowała się ponad piętnastoletnim okresem pracy w warunkach szczególnych, co uprawnia ją do rekompensaty przewidzianej w art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Od wyroku Sądu II instancji organ rentowy wniósł skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy oddalił jednak skargę kasacyjną, a w uzasadnieniu wyroku odnośnie zarzutów naruszenia prawa materialnego wskazał, że analiza przepisu (tj. Załącznika do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, wykazu A, działu XIV, poz. 5) dotyczącego prac szczególnie obciążających narząd wzroku i wymagających precyzyjnego widzenia – w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, prowadzi do wniosku, że zasadnicze znaczenie przy kwalifikowaniu pracy w szczególnych warunkach ma to, czy praca była wykonywana przy obciążeniu wzroku i czy wymagała precyzyjnego widzenia. Obie te cechy powinny wystąpić kumulatywnie. Brak jest bowiem pozytywnej regulacji prawnej, która z samej definicji pozwalałaby przyjąć, że każda praca w pełnym wymiarze czasu na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanego przepisu. Takiej kwalifikacji prawnej podlega jedynie praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jeżeli oddziaływa na wzrok pracownika i wymaga precyzyjnego widzenia, bo z tej przyczyny została ujęta w wykazie prac szczególnie szkodliwych na podstawie dotychczasowych przepisów. Chodzi wszak o pracę o znacznej szkodliwości i uciążliwości, co powinno pozostawać w związku z określoną czynnością polegającą na obsłudze, a nie tylko na posługiwaniu się w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. Przy powszechnym posługiwaniu się komputerami w pracy na wielu różnych stanowiskach, odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłoby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach i pracą, w której pracownik posługuje się komputerem.
Już przed tym wyrokiem w judykaturze wyjaśniano, że samo posługiwanie się na stanowisku pracy komputerem nie jest wystarczające do uznania pracy za pracę w szczególnych warunkach z wykazu A, dział XIV, pkt 5 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W tym miejscu warto przytoczyć tezę choćby z niedawnego wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2018 r. w sprawie o sygn. akt II UK 367/17, z której wynika, iż użyte w pozycji 5 działu XIV wykazu stanowiącego załącznik nr 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) pojęcie „przy obsłudze”, a więc, że nie wystarczy samo posługiwanie się komputerem w pracy, lecz konieczne jest wykonywanie pracy z użyciem ekranu komputera, która szczególnie obciąża wzrok i wymaga precyzyjnego widzenia. Zatem pracownicy, którzy tylko do wykonywania swoich obowiązków posługiwali się przez większość swojego czasu pracy komputerem wyposażonym w monitor ekranowy CTR, a wykonywane przez nich czynności nie wymagały precyzyjnego widzenia i nie obciążały szczególnie wzroku – nie byli lub nie są pracownikami pracującymi w szczególnych warunkach.
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
