Zakładowe organizacje związkowe poinformowały pracodawcę, że kierując się pozytywną opinią o pracowniku dotychczas pełniącym funkcję zakładowego społecznego inspektora pracy, podjęły uchwałę o jego wyborze na kolejną kadencję. Jednocześnie wyjaśniły, że ze względu na stan epidemii i obowiązujący zakaz zgromadzeń oraz inne obostrzenia sanitarne nie jest możliwe przeprowadzenie wyboru społecznej inspekcji pracy zgodnie z obowiązującym regulaminem wyborów na zgromadzeniu ogólnym pracowników. Czy zakładowe organizacje związkowe miały prawo tak postąpić? Czy pracodawca może zakwestionować wybór zakładowego społecznego inspektora pracy?

Społeczna inspekcja pracy reprezentuje interesy wszystkich pracowników, bez względu na ich przynależność organizacyjną lub stanowisko. Dlatego społeczni inspektorzy pracy są wybierani i odwoływani przez pracowników zakładu pracy, a nie tylko członków związku. Ważne, że prawo to jest niezbywalne. Każdy pracownik (od momentu nawiązania stosunku pracy do jego rozwiązania) ma prawo brać udział w wyborach lub w odwoływaniu społecznego inspektora pracy.

Przechodząc do samych technicznych zasad przeprowadzania wyboru, trzeba wskazać, że zakładowych i oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów pracy wybiera w zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących do 300 pracowników – ogólne zebranie pracowników zakładu pracy lub oddziału (wydziału). Jednakże w zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących powyżej 300 pracowników zakładowego społecznego inspektora pracy wybiera zebranie oddziałowych (wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy, a oddziałowego (wydziałowego) społecznego inspektora pracy – zebranie grupowych społecznych inspektorów pracy. Natomiast grupowych społecznych inspektorów pracy wybiera ogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych oddziału (wydziału).

W zakładach, w których nie wybrano grupowych społecznych inspektorów pracy, tryb wyborów zakładowych i oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów pracy określają zakładowe organizacje związkowe. Co to oznacza w praktyce? Czy zakładowe organizacje związkowe mogą w takim przypadku same dokonać wyboru?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przede wszystkim odróżnić prawo wyboru od reguł (trybu) przeprowadzania wyborów ustanowionych w regulaminie. To pierwsze przysługuje pracownikom, drugie natomiast zakładowym organizacjom związkowym.

Dlatego zakładowe organizacje związkowe kreując reguły wyboru, są związane ustawową zasadą posiadania czynnego prawa wyborczego przez pracowników i nie mogą tego prawa przenieść na inny podmiot, w szczególności na zakładowe organizacje związkowe. Innymi słowy, jeżeli nie ma grupowych społecznych inspektorów pracy, to zakładowe organizacje związkowe mogą określić tryb wyboru, a nie wybrać samodzielnie zakładowego społecznego inspektora pracy. Regulamin wyboru określający tryb wyboru musi się mieścić w granicach ustawowych i nie może zmieniać kręgu podmiotów uprawnionych do wyboru, może określać jedynie tryb. Bowiem to nie związki zawodowe mają prawo jego wyboru, tylko zgromadzenie pracowników [1].

Dlatego zakładowe organizacje związkowe nie były uprawnione do podjęcia uchwały o wyborze pracownika dotychczas pełniącego funkcję zakładowego społecznego inspektora pracy na kolejną kadencję.

A może zakładowe organizacje związkowe były uprawnione do podjęcia uchwały przedłużającej kadencję społecznej inspekcji pracy dotychczas funkcjonującej w zakładzie pracy?

Okres kadencji społecznych inspektorów pracy jest ustawowo limitowany i wynosi 4 lata. Żaden akt wewnętrzny, np. uchwała organizacji związkowej, nie może wydłużyć 4-letniego okresu kadencji. Ustawodawca nie zakazuje też kandydowania ponownego. Warunkiem ponownego kandydowania jest jedynie ponowne spełnienie wszystkich wymaganych ustawą wymogów przez osobę ubiegającą się o ponowny wybór [2].

Zakładowe organizację związkowe nie były zatem również uprawnione do przedłużenia kadencji społecznej inspekcji pracy.

Powyższego nie zmienia okoliczność, że obecnie obowiązuje stan epidemii wywołany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Trzeba też zauważyć, że w dotychczasowych ustawach związanych z epidemią COVID-19 brak jest przepisów modyfikujących zasady wyboru społecznych inspektorów pracy, czy przedłużających ich kadencję, jeżeli dotychczasowa upłynęła w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Na marginesie wypada zauważyć, że nawet ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zakłada w określonych sytuacjach (np. celem określenia warunków i trybu wykonywania pracy w okresie przestoju ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy w porozumieniu, gdy nie działają zakładowe organizacje związkowe) wybór przedstawicieli pracowników, od którego można odstąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Wydaje się, że możliwe są następujące rozwiązania pozostawiające czynne prawo wyborcze przy pracownikach i jednocześnie zachowanie dystansu społecznego:

• głosowanie do urny (1 lub kilku) wszystkich pracowników bez zwoływania ogólnego zebrania pracowników na kartach do głosowania, które pracownicy pobraliby albo w określonym miejscu albo od swoich przełożonych. Celem zapewnienia oddania tylko jednego głosu przez pracownika karty do głosowania powinny być opatrzone pieczątką. Urny mogłyby być wystawione przez określony czas – nawet przez kilka dni, tak aby nie gromadzić zbyt dużej liczby osób przy nich,

• wybór oddziałowych społecznych inspektorów pracy (jeżeli ich kadencja również upłynęła) przez głosowanie do urn, jak powyżej, którzy następnie wybiorą spośród siebie zakładowego społecznego inspektora pracy,

• głosowanie elektroniczne – przesłanie pracownikom linku do anonimowej ankiety, na podstawie której pracownicy wybiorą społeczną inspekcję pracy.

Trzeba jednak pamiętać, że regulamin wyborów musiałby pozwalać na taki tryb, chociażby jednorazowo. 

Jednakże nawet brak przeprowadzenia formalnych wyborów społecznego inspektora pracy nie wyklucza objęcia jego stosunku pracy ochroną szczególną. Pracodawcy akceptujący pełnienie funkcji bez przeprowadzenia wyborów muszą liczyć się z tym, że pracownik ten podlega szczególnej ochronie stosunku pracy [3]. Oznacza to, że rzeczywiste pełnienie przez pracownika funkcji zakładowego inspektora pracy, niekwestionowane przez zakładowe organizacje związkowe i pracodawcę powoduje, że pracownik korzysta ze szczególnej ochrony prawnej przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy. Kontrola zgodności z prawem wyboru społecznego inspektora pracy nie należy do kompetencji sądu pracy [4].

Z drugiej strony nie można odmówić pracodawcy możliwości kwestionowania faktycznej podstawy tej ochrony, czyli stwierdzenia, czy pracownik pełni funkcję społecznego inspektora pracy. Będzie tak zwłaszcza w sytuacji, gdy wyboru (wyborów) społecznego inspektora pracy w ogóle nie było [5].

[1] Książek Daniel, Komentarz do ustawy o społecznej inspekcji pracy, [w:] Zbiorowe prawo pracy. Komentarz

[2] ibidem

[3] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 2 czerwca 2010 r., sygn. akt II PK  371/10

[4] wyrok Sądu Najwyższego z dn. 3 sierpnia 2006 r., sygn. akt II PK 339/06

[5] Książek Daniel, Komentarz do ustawy o społecznej inspekcji pracy, [w:] Zbiorowe prawo pracy. Komentarz

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa  oraz ma charakter wyłącznie  informacyjny. Stanowi  wyraz poglądów jego  autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.