Życie jest pełne niespodzianek i nie zawsze możemy kontrolować to, co się dzieje wokół nas. Czasami, z dnia na dzień, możemy znaleźć się w sytuacji, która wymaga od nas odstąpienia od naszych codziennych obowiązków zawodowych. To, co nazywamy „siłą wyższą”, może być różne – od nagłej choroby po katastrofę naturalną lub inny nieprzewidywalny zdarzenie. W takich chwilach, prawo pracy pozwala na zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej.

Co zatem kryje się pod pojęciem zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej, która została dodana do kodeksu pracy nowelizacją z kwietnia tego roku ?

Nowa instytucja zgodnie z art. 148[1] k.p daje możliwość pracownikowi skorzystania z 2 dni lub 16 godzin zwolnienia w ciągu roku kalendarzowego. To ważne uprawnienie, które może pomóc pracownikom w sytuacjach nagłych,  w przypadku pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, gdy niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika.

Przyczyna uzasadniająca zwolnienie od pracy ma przy tym kluczowe znaczenie. Może nią być działanie siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika.  

Czy udzielenie zwolnienia jest obowiązkowe ?

Tak, pracodawca ma obowiązek udzielić takiego zwolnienia, o ile pracownik złoży stosowny wniosek najpóźniej w dniu, w którym chce skorzystać z tego uprawnienia. Istnieje również ważna zasada dotycząca sposobu wykorzystania tego zwolnienia. Pracownik dokonuje wyboru w pierwszym wniosku złożonym w danym roku kalendarzowym, a następnie przestrzega go przez cały rok. Zwolnienie może być wykorzystywane w dniach lub godzinach, ale tylko w jednym z tych sposobów w danym roku kalendarzowym.

Raz dokonany wybór sposobu korzystania ze zwolnienia jest wiążący zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika do końca danego roku. Wiąże również w razie zmiany zatrudnienia (informację o sposobie korzystania ze zwolnienia zawiera się w świadectwie pracy).

Co kryje się pod pojęciem siły wyższej w sprawach rodzinnych ?

Kluczową kwestią w przypadku zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej jest definicja samej siły wyższej w kontekście spraw rodzinnych. Dyrektywa 2019/1158, stanowiąca podstawę nowelizacji, nie dostarcza dokładnej definicji tego pojęcia. W orzecznictwie przyjmuje się, że siła wyższa to zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia i nie do uniknięcia, często związane z działaniem sił natury lub działań wojennych, które wymagają natychmiastowej obecności pracownika.

Przykłady takiej siły wyższej obejmują katastrofalne zjawiska naturalne, akty władzy publicznej oraz wydarzenia społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej. Jednak typowe, przewidywalne sytuacje z życia codziennego, takie jak wizyta u lekarza specjalisty, nie są uważane za działanie siły wyższej.

Ponadto warto zwrócić uwagę, że przepis wskazuje, że zwolnienie dotyczy pilnej sprawy rodzinnej. Pojęcie członka rodziny nie jest w tym przepisie zdefiniowane. Nie ma jednak w tym przypadku ograniczenia do spraw dotyczących tylko najbliższych członków rodziny. Przyjąć należy, że przepis dotyczy małżonka oraz każdego krewnego i każdego powinowatego.

W naszej ocenie pojęcie rodziny w kontekście tego przepisu ma jeszcze szerszy wymiar. Wskazane w komentowanym przepisie przesłanki w postaci choroby lub wypadku są bowiem tożsame przesłankom prawa do zasiłku opiekuńczego. Artykuł 32 u.ś.p.u.s. zalicza do członków rodziny – poza małżonkiem, krewnymi i powinowatymi – także rodzica dziecka, ojczyma, macochę, jeżeli pozostają z osobą uprawnioną we wspólnym gospodarstwie domowym oraz dzieci przysposobione i przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Wynagrodzenie za czas zwolnienia z powodu siły wyższej:

Za czas zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej pracownik zachowuje prawo do 50% wynagrodzenia obliczanego co do zasady jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego.

Wynika to z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 927), zgodnie z którym przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.

Ochrona pracownika podczas zwolnienia z powodu siły wyższej

Pracownik powracający również z tego zwolnienia jest chroniony, poprzez odpowiednie stosowanie art. 186[4] k.p.- tak więc pracodawca zobowiązany jest dopuścić do pracy pracownika po zakończeniu zwolnienia z powodu działania siły wyższej.

Nowe przepisy dotyczące zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej stanowią ważne uprawnienie dla pracowników i pozwalają na elastyczne dostosowanie się do nieprzewidywalnych sytuacji życiowych. Warto zrozumieć zasady i warunki korzystania z tego uprawnienia, aby móc efektywnie zarządzać swoim czasem pracy i życiem osobistym. Warto też podkreślić, że kluczową dla możliwości skorzystania z tego zwolnienia jest przesłanka – nie jest to bowiem dodatkowy czas urlopu wypoczynkowego, na żądanie czy związany z opieką.